Hugur - 01.01.2006, Page 39

Hugur | 17. ÁR, 2005 | s. 37-47
Jóhann Björnsson
Þegar hinir eru helvíti
Um mannleg samskipti í heimspeki Jean-Pauls Sartre
Enginn er einn
Enginn maður er einn í heiminum og reyndar er maður aldrei alveg einn síns
liðs. Við skynjum umhverfi okkar og annað fólk sem kemur okkur misjafn-
lega fyrir sjónir. Við deilum heimi með öðrum og við getum ekki með góðu
móti ímyndað okkur hvernig væri umhorfs ef við værum ein í heiminum.
Róbinson Krúsó var strangt tiltekið ekki einn á eynni sinni og Palli var ekki
alveg einn í heiminum þó að annað fólk hafi ekki beinlínis borið fyrir augu
þeirra. Einmanaleiki er í raun félagslegt fyrirbæri sem verður ekki skilið
nema í tengslum við annað fólk. Hefðum við enga reynslu af öðru fólki væri
ómögulegt að gera sér grein fyrir því hvað einmanaleiki væri.
Róbinson Krúsó hafði reynslu af samskiptum við aðra. Hann lagði í raun
traust sitt á annað fólk þar sem hann beið árum saman eftir skipi sem frels-
aði hann úr einsemdinni. Sama máh gegndi um Palla þar sem h'f hans í
draumnum einkenndist af leit að öðru fólki og þeirri lífsnauðsyn sem í öðr-
um felst. Palli eldaði vondan graut og hann hafði engan til þess að leika sér
við. Það var engin mamma til þess að aðstoða við matseldina og bragðbæta
grautinn og engir krakkar til að gera lífið skemmtilegt. Líf hans varð ekki
bara leiðigjarnt heldur jafnframt vonlaust og tilgangslaust. Ólíkt Palla gat
Róbinson Krúsó þó ávallt haldið í þá von að einhver fyndi hann að lokum.
Hann vissi að hann var ekki einn í heiminum og það gaf lífi hans gildi.
Sögurnar af Palla og Róbinson Krúsó sýna klárlega hversu mikilvægt ann-
að fólk er í lífi einstaklingins. En þó að aðrir einstaklingar séu okkur mjög
mikilvægir og gefi h'fi okkar oft gleði og tilgang þá bera ekki öll mannleg
samskipti með sér jákvæðni og lífsfullnægju. Franski heimspekingurinn og
rithöfundurinn Jean-Paul Sartre leitaðist meðal annars við það í heimspeki
sinni að greina grunnþætti mannlegra samskipta og svara þeim fjölmörgu
spurningum sem kvikna þegar mannleg samskipti eru til skoðunar. Niður-
stöður sínar útfærði hann síðan á skemmtilegan hátt í leikriti sem nefnist