Hugur - 01.01.2006, Page 72

7°
Sara Heinámaa
hvem ytri hlut innbyggð í það hvernig skynjunin tekur á sig mynd
og afhjúpast mér: þetta er verkur ífótleggnum (Merleau-Ponty 1945,
431/376).
Það sem Merleau-Ponty heldur fram er að ásamt eiginleikanum rauður séu
aðrir eiginleikar gefnir okkur, styrkur, áferð o.s.frv. Allir þessir eiginleikar eru
til staðar eða nærverandi í huganum á jafnaugljósan hátt. Að sama skapi
fylgja eiginleikanum sársauka sjón-, snerti- og hreyfieiginleikar sem mynda
í sameiningu birtingarmynd fótleggsins.10 Hið gefna er ekki einöngruð
skyndimynd þjáningar heldur sársauki sem tilheyrir fótlegg.
Samkvæmt útlistun Merleau-Pontys lætur skynreynsla okkur í té líkama
okkar sem lífrænar heildir. Ennfremur heldur hann því fram að ef við höfiim
þolinmæði til að kanna þessar hugsanir á þeirra eigin forsendum, án þess að
ætla þeim skýringar- eða forspárgildi frá sjónarhóli þriðju persónu, komi þær
manni jafn skýrt og greinilega fyrir sjónir og Descartes krafðist af þáttum
hinnar fýrstu heimspeki. Þannig falla lifandi líkamar okkar ekki einfaldlega
utan við svið kartesískrar frumspeki. Þeir tilheyra líka hinum fyrstu stofnvís-
indum og þá þarf að rannsaka samkvæmt því. Sannarlega getum við ekki leitt
neina keðju áreiðanlegra sanninda af skynreynslu, hvorki með afleiðslu né
tilleiðslu, en ef við látum ekki fordóma um heimspekileg vísindi standa í vegi
okkar getum við lýst þeim, og eigum að gera það, eins og þeir birtast okkur
á þann augljósa hátt sem þeim tilheyrir.
Þetta er verkefnið sem Merleau-Ponty setur sér í Fyrirbterajræbinni. Hann
rannsakar þar einkum þrjár hliðar hins lifandi líkama: rúmtak, hreyfigetu og
kynferði. Hann ætlar lýsingum sínum ekki að vera þætti í raunhyggjulegri
kenningu, né heldur færir hann þær fram sem nytsamleg leiðarljós við meðferð
eða túlkun á mannlegu atferli. Markmiðið er fremur að leggja firam grundvöll
að náttúruvísindum og hugvísindum hins lifandi h'kama, h'fvísindum jafnt sem
sálarfræðum og félagsvísindum. Þannig lætur verkefni Merleau-Pontys sig
sannarlega undirstöður varða, en grundvöllurinn sem hann veitir er ekki mengi
frumsanninda um lifandi h'kama heldur úthstun og greining á þeirri merkingu
sem felst í reynslu okkar af þessum raunverulegu fyrirbærum.11
Hér á eftir mun ég setja fram megindrættina í greinargerð Merleau-
Pontys fyrir kynferði og kynna síðan fyrir lesandanum hina hárfínu útlegg-
ingu Beauvoir á þessari greinargerð ásamt tilheyrandi gagnrýni. Markmið-
ið er að veita yfirlit yfir heimspeki kynjamismunar sem þiggur ekki reglu
sína af nytjamarkmiðum um afkomu, velferð eða hamingju, heldur af hug-
10 Merleau-Ponty heldur því fram að enda þótt fótleggur sé ekki til staðar á hlutlægan hátt sé
hann engu að síður gefinn í skynreynslu sem hluti af hinum hreyfiskynslega, hreyfivirka og
snertanlega líkama (Merleau-Ponty 1945, 90-101/76-85).
11 Lifandi líkamar geta líka gefist okkur sem vélræn kerfi sem sett eru saman úr útskiptanlegum
hlutum. En líkamar af þessum toga eru ekki viðföng skynjunar heldur mótast hugmyndin um
þá af samspili þekkingar, ímyndunar og sértekningar. Vísindi um líf og sál byggja aðferðir s£n-
ar og niðurstöður á þessu fræðilega framlagi.