Hugur - 01.01.2006, Page 89

Gríski draumurinn um konulausan heim
8 7
eru svo ólík - fjölgi sér, gerir hann mennina að verum sem eru bæði einhliða
og tvískiptar, samar en þó ólíkar sjálfum sér. Þótt hann fari ekki í saumana á
þessu vandamáli er skilningur hans á uppruna mannanna, á kynjamismun og
kynferði vandkvæðum bundinn ef ekki beinlínis þversagnakenndur. Eg mun
huga að þessari þversögn Hesíodosar í næsta kafla.16 I goðsögninni um hinn
jarðborna er sneitt hjá umræddri þversögn, að vísu með nokkrum tilkostn-
aði. Þar er æxlun manna líkt við plöntur og útkoman er í vissum skilningi
færsla manna niður á plöntustigið.
Það sem ég hef kallað drauminn um að konur séu óþarfar má finna bæði í
goðsögninni um hinn jarðborna og í Pandórugoðsögninni. I báðum tilvikum
tekur draumurinn á sig mynd hugmyndar um upprunalega einingu, um þá
tíð þegar aðeins var eitt kyn og fólk fjölgaði sér án þess að þurfa á kynferði
að halda. Þessi draumur um einingu er sérstaklega skýr í Pandórugoðsögn-
inni. Samkvæmt henni var málum ekki einvörðungu þannig háttað að fólk
var upphaflega í einingu við sjálft sig heldur lifði það einnig í sátt og sam-
lyndi við guði og náttúruna. Hugmyndin er sú að tilkoma kvenna hafi eyði-
lagt eininguna sem menn máttu áður njóta í einu og öllu.
Ahugavert er að skoða hvernig litið er á kynjamismun sem forsendu þeirr-
ar jjarlœgðar sem fólk skapar milh sín og umhverfisins, eða frelsunar mann-
kyns undan guðum og náttúru. Samt er litið á fjarlægð og frelsun sem aftur-
för fremur en framfaramerki, böl fremur en gæði. Konan kynnir aðgreiningar
og mismun til sögunnar og því verður hún að tákni fyrir það sem kalla má
frumhugtak mismunarins: karlinn stendur fyrir hina upprunalegu einingu en
konan er hin, það sem er annað.
I upprunalegu ástandi mannkyns var hverjum manni unnt að sjá sjálfan sig
speglast í öðmm. Samsemd var ráðandi lögmál. Hjá Hesíodosi tekur þetta
uppmnalega ástand einingarinnar á sig mynd glataðs draums, útópíu. Áhersl-
an á þetta er ekki eins augljós í goðsögninni um hinn jarðborna. Konur teljast
einfaldlega ekki með þegar uppmni mannkyns er rakinn - eða, réttara sagt,
uppmni Aþeninga. Goðsögnin um hinn jarðborna gefur til kynna að Aþen-
ingar hafi haldið fast í drauminn um samsemd og neitað að líta á hann sem
liðna tíð. I Pandómgoðsögn Hesíodosar er hins vegar horfst í augu við hina
sorglegu staðreynd. Á meðan fyrri goðsögnin lítur á uppmna mannkyns sem
einhliða segir Pandórugoðsagan okkur að hann var - því miður - tvíhliða.
Með Pandórugoðsögninni lagði Hesíodos grunninn að langri hefð fyrir
því að lýsa konunni sem hinu kyninu. Hinn sanni, upprunalegi maður er
karlinn og hann er viðmiðið. Kenning Hesíodosar um kynferði lagði einnig
grundvöll að hinni áhrifamiklu frumspeki andstæðna þar sem upprunaleg
hugsjón um einingu er annars vegar og sundurlyndi og annarleiki hins veg-
ar. Eining og annarleiki, hið staka og fjöldinn, það sem er eitt og það sem er
annað; þessi tvíhyggjupör urðu ráðandi í platonskri hefð. Það er ekki síst
Hesíodosi og Pandórugoðsögn hans að þakka að þessi tvíhyggjupör fela í sér
16
[Ekki þýddur hér.]