Hugur - 01.01.2006, Side 90

88
Vigdis Songe-Meller
greinilegar kynjatilvísanir. Hið eina stendur fyrir hinn karllega þátt tilvistar-
innar en annarleiki fyrir þann kvenlega.
Platon og kynferði: Eitt sem karlkynslögmál,
Annað sem kvenkynslögmál
Til að skýra hvernig Platon fór með hugmyndir Hesíodosar um samband
karls og konu mun ég draga upp mynd af einum þætti heimspeki hans sem
venjulega stendur í skugga hinnar alkunnu frummyndakenningar hans, þ.e.
tvíhyggjukenningunni um lögmál. Það sem vitað er um lögmálakenningu
hans er fyrst og fremst sótt í Frumspeki Aristótelesar. I kenningunni er talað
um grundvallarlögmálin tvö, Eitt (hen) og Annað (allo) - en það síðarnefnda
er stundum kallað Tvennt (dyas)}7 Samkvæmt kenningunni má rekja tilvist
alls til þessara tveggja lögmála vegna þess að allt er afleiðing „samfiindar“,
„blöndunar" eða „samruna" hins Eina og Annars. Þannig er allt sem er birt-
ingarmynd þessara tveggja lögmála. „Lögmál" táknar hér grundvallareigin-
leika sem við getum ekki ímyndað okkur að hlut skorti. Platon telur að til að
við getum sagt um tiltekinn hlut að hann sé til þurfi hann í senn að búa yfir
einhverskonar einingu og fjöld. Sú staðreynd að við getum sagt um eitthvað
að það sé „eitt“ felur í sér að það býr yfir einhverskonar stöðugleika og sam-
semd. Lögmál annarleikans stendur hins vegar fyrir mismun, fjöld, breyti-
leika og hreyfingu. Hjá Platoni er þessum tveimur lögmálum skipað í skýra
forgangsröð. Eitt er í eðli sínu gott og jákvætt en Annað eðaTvennt er í eðli
sínu neikvætt. I platonskri hugsun falla fjöld, mismunur og breytileiki undir
það sem við getum kallað öfl tortímingar.
Á tungumáli Platons gegnir Eitt líka nafninu hið Góða, og stendur fyrir þá
sönnu hugsjón sem við ættum að keppa að. Platon leggur áherslu á mikilvægi
þess að setja hlutverki Annarleikans í tilvistinni skorður hvar sem því verður
við komið, en þá skoðun setur hann skýrast fram í siðfræðilegum og pólitísk-
um verkum sínum. Markmið fyrirmyndarríkisins er til dæmis að ná hæsta
mögulega stigi einingar, samhljóms og stöðugleika. Samkvæmt Platoni eru
eining og stöðugleiki helsti mælikvarðinn á gæði ríkis. Ritskoðun af hálfu rík-
is og aftökur á vegum þess teljast „af hinu góða“ innan þessa kerfis ef þær leiða
til meiri stöðugleika og einingar. En þó að eining sé óumdeilanlega góð þá
þrífst hún ekki í einangrun. Allt sem er til verður nauðsynlega að búa yfir
margbreytileika, og meira að segja tími er háður tilvist einhvers annars en Eins.
17 Kenning Platons um lögmál er hluti af hinni svokölluðu „óskrifiiðu heimspeki" hans, sem hef-
ur verið endursköpuð m.a. af Hans-Joachim Kramer og Konrad Gaiser. Sjá Krámer, Arete bei
Platon und Aristo/eles, Heidelberg, Carl Winter Verlag 1959 og Gaiser, Platons ungescbriebene
Lehre, Stuttgart, Ernst Klett Verlag 1963.1 túlkun sinni á samræðunum kemur Egil A. Wyll-
er auga á ýmislegt sem svipar til kenningarinnar um lögmál. Sjá sérstaklega doktorsritgerð
hans, P/atons Parmenides in seinem Zusammenhang mit Symposion und Politeia: Interfretation-
en zur platonischen Henologie, Oslo, Aschehoug 1960 og Der spáte Platon, Hamburg, Felix
Meiner 1970.