Hugur - 01.01.2006, Síða 121

Ritgerðin endalausa
119
Ég held að hræðsla af þessu tagi eigi við ýmis rök að styðjast og að það séu
eðlileg viðbrögð við Derrida að streitast á móti honum eða vísa honum jafn-
vel á bug. Ég mun beina sjónum að fáeinum birtingarmyndum mótþróa og
höfnunar af þessum toga. Nánar tiltekið mun ég reyna að varpa ljósi á þrjár
ástæður þess hversu erfitt það er að komast inn í Derrida. Ef vel tekst til
munu þessar vangaveltur ef til vill greiða leið lesenda að verkum hans.
Fyrsta ástæðan fyrir því að erfitt er að ganga inn í heim Derrida lýtur að
persónulegum ritstíl hans og því hvernig hann setur fram hugsun sína. Onn-
ur ástæðan varðar bakgrunn hans innan heimspekinnar. Þriðja ástæðan snýst
um ásetning hans, hvað hann ætlast fyrir með heimspeki sinni.
Sérhver þessara þriggja ástæðna kallar á heila ritgerð. Hér kemur stuttur
útdráttur úr þessum þremur mögulegu en óskrifuðu ritgerðum:
1. Ritstíll Derrida hefur að mínu viti þrjú megineinkenni. Hið fyrsta er að
í ritverkum hans úir og grúir af margvíslegri merkingu og hugmyndum, og
þannig vilja þau verða óbærileg aflestrar. Hann segir of mikið og útskýrir of
h'tið til að geta kallast aðgengilegur eða lœsilegur. Annað einkennið er að
framsetning hans virðist aldrei vera einradda heldur er engu h'kara en að
margar raddir mæli í einu. Lesandinn getur alls ekki verið viss um hvaðan
raddirnar berast, hver sé að tala eða á hvern er yrt. I þriðja lagi er sjaldnast
augljóst hvað Derrida er að tala um, eða öllu heldur: hann virðist fjalla, eða
ijallar jafnvel með yfirlýstum hætti, um marga hluti í senn.
2. Önnur ástæða þess að heimur Derrida er erfiður inngöngu er frum-
spekihefð evrópskrar heimspeki. Hugsun Derrida byggist á þessari voldugu
hefð og bregður statt og stöðugt fyrir sig hugtökum, hugmyndum og kenn-
ingum meginhöfunda hefðarinnar, frá Platoni til Heideggers, að ógleymd-
um Aristótelesi, Descartes, Kant, Hegel, Marx og Nietzsche. Ennfremur
sækir Derrida, þegar hann kljáist við þessa hefð og notar hana sem hráefni í
verk sín, í fjölmargar aðrar uppsprettur hugmynda úr menningarheimi Evr-
ópu: málfræðikenningar og sálgreiningu, ásamt bókmenntaverkum Baud-
elaires, Mallarmé, Joyce og fjölda annarra.
3. Þriðju ástæðunni, sem varðar það hvað vakir fyrir Derrida, er erfiðara að
henda reiður á vegna þess að hún er opin fyrir allskyns vangaveltum. Derr-
ida verður ekki kennt um það. Enginn veit í raun hvað heimspekingur hef-
ur í hyggju þegar öllu er á botninn hvolft. Hvað var Platon í raun og veru að
hugsa, eða þá Hume eða Wittgenstein? Við getum látið h'ta út fyrir að við
vitum það, en ef við beinum sjónum að túlkunarsögu þessara heimspekinga
gerum við okkur grein fyrir því að trúlega er ennþá von á óvæntum uppá-
komum. Svo aðeins eitt dæmi sé tekið, þá veit enginn hvað Platon var í raun
að gera þegar hann ritaði Ríkið, enginn veit einu sinni með vissu hvað verk-
ið fjallar um. (Ágætur Platons-sérfræðingur sem ég þekki telur að Rtkið sé
um ástina.) En hvað Derrida viðvíkur er málum engu að síður þannig hátt-
að að margir láta það hvekkja sig hversu óljóst ætlunarverk hans er með
heimspeki sinni. Og þar með hverfa margir frá því að ganga inn í hugarheim
hans.