Hugur - 01.01.2006, Síða 154

152
Jacques Derrida
mynd. Vegna þess hvernig menn báru sig að við þetta afturhvarf til skynjun-
arinnar og samtengingar- og talningarathafna, varð sú viðleitni fyrir barðinu
á tiltekinni freistingu sem var algeng um þær mundir og hlaut hið fremur
óljósa nafn „sálarhyggja" [psychologisme]? Að vísu lætur Husserl oftar en einu
sinni í ljós efasemdir sínar hvað þetta varðar og aldrei gengur hann svo langt
að líta á raunverulega samsetningu af tagi tilurðar sem þekkingarjræðilega
staðfestingu, en til þess hneigðust m.a. sálfræðingarnir Theodor Lipps og
Wilhelm Wundt. (Séu þeir lesnir vandlega og á eigin forsendum reynast þeir
að vísu sýna meiri aðgát og minni grunnfærni en gagnrýni Husserls gefur í
skyn.)
Frumleiki Husserls kemur fram í því að: a) hann greinir á milli tölu og
hugtaks, þ.e. hann lítur ekki á töluna sem tilbúning (constructum) eða ein-
hvers konar manngerðan hlut í sálinni; b) hann leggur áherslu á að ókleift sé
að smætta afurðir stærðfræðilegrar eða rökfræðilegrar samþættingar niður í
skipan eða röð sálræns tíma; c) hann lætur alla greiningu sína á sálinni hvíla
á þeim möguleika, sem þegar liggurfyrir, að til staðar sé etwas iiberhaupt (þ.e.
eitthvað yfirhöfuð) sem sé hlutlægt (Frege gagmýndi raunar þessa hugmynd
og nefndi hana blóðlausa vofu). Þessi hugmynd felur þegar í sér þátt ætland-
innar [intentionnalité\4 í hlutlægninni, handanvísunina til viðfangsins sem
engin sálfræðileg tilurð gæti stofnað til heldur aðeins gert ráð fyrir sem
möguleika. Virðingin fyrir merkingu, hugsjónareðli [ide'alité\ og forskriftar-
hlutverki [normativité] á sviði reikningslistarinnar meinar Husserl þar af
leiðandi að leiða tölurnar af sálfræðilegum þáttum en á hinn bóginn hefði
hin yfirlýsta aðferð hans og ríkjandi stefnur þessa tíma átt að reka hann til
þess. Eftir sem áður lítur Husserl á ætlandina, sem tilurðarhreyfingin gerir
ráð fyrir, sem megindrátt, sem sáfræðilega formgerð vitundarinnar, sem ein-
kenni og ástand af meiði staðreyndar. Merking tölunnar þarf hins vegar eng-
an veginn á ætlandi staðreyndavitund að halda. Þessi merking tölunnar, þ.e.
forskriftarhlutverk hennar og hugsjónabundin hlutlægni [objectivité idéale\,
jafngildir einmitt sjálfstæði hennar gagnvart hverskyns staðreyndavitund.
Husserl neyðist umsvifalaust til að fallast á að gagnrýni Freges hafi verið
réttmæt: eðli tölunnar er ekki háð sálfræðilegum þáttum frekar en tilvist
Norðursjávarins er það. Á hinn bóginn getur hvorki einingin né núllið
sprottið af tilteknum fjölda staðreynda, sálrænna atburða eða athafna þar
3 Verkefnið er þá í því fólgið, segir Husserl, „að leggja með röð „sálfræðilegra og rökfræðilegra
rannsókna" vísindalegan grunn að [heimspeki reikningslistarinnar] sem verður síðar þróuð
áfram" (Husserl, Philosophie der Arithmetik. Husserliana XII. Haag, Martinus Nijhoff 1970, s.
5). í Rökfriedilegum rannsóknum skrifar hann: „Ég gekk út frá þeirri viðteknu skoðun að það félli
sálfræðinni í skaut að skjra rökfræðina almennt talað, og þar með rökfræði afleiðsluvísinda, með
heimspekilegum hætti" (Husserl, Logische Untersuchungen, I. bindi. Gesammelte Schriften 2.
Hamburg, Felix Meiner Verlag 1992, s. 6). I grein sem Husserl skrifaði skömmu eftir útkomu
Heimspeki reiknings/istarinnar segir hann ennffemur: „Ég tel mig geta haldið því fram að engin
kenning um dóma geti verið í samræmi við staðreyndir nema hún hvíli á nákvæmri könnun á
lýsandi og ti/urdarbundnum tengslum milli skynjana og hugmynda" (Husserl, „Psychologische
Studien zur elementaren Logik", Philosophische Monatshefte 33, Berlín 1894, s. 187).
4 Heimspeki reikningslistarinnar er tileinkuð Brentano. [Til skýringar má geta þess að Husserl
þáði hugtakið um ætlandi í arf frá læriföður sínum, Franz Brentano.]