Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 13

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Ritdómur
nUNDIRRITAÐAN HEFUR LENGI LANGAÐ TIL
að skrifa einhvers konar ritdóm um
Iðorðasafn lækna, en eins og gengur hafa
önnur verkefni, leti og almenn vesöld komið í veg
fyrir framkvæmdir. En þar sem aðrir hafa ekki orðið
fyrri til, skal nú reynt að bæta fyrir sinnuleysið.
Tilgangurinn með þessum skrifum er í fyrsta lagi sá
að koma á framfæri þökkum til þeirra sem hafa unnið
að þessu mikla verki, í öðru lagi að koma á framfæri
vinsamlegri gagnrýni og í þriðja lagi að vekja lækna
til vitundar um safnið og hvetja þá til að leggja því lið.
Þakkir
Pegar þetta er skrifað eru komin út tólf hefti með
orðum sem byrja á stöfunum A til S. Síðasta hefti
endar á síðu númer 485 (en tölusettar síður 208,260,
314 og 406 vantar inn í á sínum stöðum). Lauslega
áætlað eru þetta um 32 þúsund orð. Öll þessi orð hafa
verið vandlega skoðuð, langflest nákvæmlega þýdd á
íslensku og mörg eru auk þess útskýrð. Þetta er nefnt
til að benda á hvílíkt þrekvirki er hér á ferðinni. Að
öðrum meðlimum Orðanefndar ólöstuðum ber sér-
staklega að þakka Magnúsi Snædal cand. mag.,
ritstjóra verksins, fyrir þrautseigju og vönduð vinnu-
brögð og Erni Bjarnasyni, formanni Orðanefndar
læknafélaganna, fyrir eljusemi og eldhug. Árum
saman hefur nefndin haldið vikulega fundi til að fara
yfir orðin og þýðingarnar. Þetta er erfitt að meta og
þakka eins og vera ber, en þakkir þeim er þakka ber!
Safnið
Heftin eru bráðabirgðaútgáfa eins og segir í formála
fyrsta heftis, „sem á að gagnrýna til þess að hún
batni“. Það er að vísu heldur óþægilegt að vera með
öll þessi hefti, en útlit þeirra og frágangur hafa geðj-
ast undirrituðum vel alveg frá fyrstu tíð. Uppsetning
og dálkaskipan eru hefðbundin, en vera má að smæð
leturs valdi erfiðleikum, sérstaklega þeim lesendum
sem ekki hafa náð sér í lesgleraugu enn. Rétt er að
taka fram, að verð íðorðasafnsins er mjög lágt. Enn
er tækifæri til að gerast áskrifandi á gamla, góða
verðinu og enn má ná í aukaeintök til að hafa heima
eða á stofunni. Það er í raun og veru einungis eitt
formsatriði, sem undirritaður getur ekki fellt sig við,
en það er nafnið íðorðasafn lækna. Hvers vegna
mátti þetta safn ekki heita því látlausa nafni Orða-
safn lækna?
Skoöunin
Hvernig er hægt að leggja dóm á þýðingar 32 þús-
unda orða? Undirritaður hefur haft heftin innan seil-
ingar í langan tíma og þau hafa farið margar ferðirnar
milli vinnustaðar og heimilis. Uppflettingar hafa ver-
ið margar og viðbrögðin við íslensku þýðingunum
allt frá ánægju yfir í gremju eða aðhlátur. Meira hefur
borið á ánægju og það hefur alltaf sýnst fýrirhafnar-
innar virði að fletta upp í safninu til að koma lagi á
orð og knosaðar setningar í grein eða kennsluefni.
Heildaráhrifin af notkun undanfarinna ára eru sem
sagt góð.
Til að finna nýja og vonandi óvilhalla leið til að
leggja mat á þýðingarnar var nú brugðið á það ráð
að nota tölvuforrit til að velja af handahófi 100 orð
úr heftunum tólf til skoðunar. Því til viðbótar valdi
undirritaður 50 orð úr sérgrein sinni, meinafræði,
sem komu í hugann á einni kvöldstund. Orðunum
var flett upp, íslensku þýðingamar skoðaðar og þeim
gefnar einkunnir: Góð, nothæf, vond eða óþörf.
Niðurstöður úr skoðuninni voru síðan færðar í
töflu:
Uppfletting oröa GÓÖ Nothæf Vond Óþörf ?
100 orö valin af tölvuforriti 58 24 4 9 5
50 meina- fræöiorö 29 8 9 0 3
Samtals 87 32 13 9 8
Hlutfall 58% 21% 9% 6% 5%
Til viðbótar þessu reyndist nauðsynlegt að bæta
við flokknum: „?“ fyrir orð sem nefndin hafði ekki
treyst sér til að þýða. Eitt meinafræðiorðið, sem í
hugann kom, fannst ekki í safninu.
Nærri 80% orðaþýðinganna voru taldar góðar
eða nothæfar og verður að telja það viðunandi
niðurstöðu úr gagnrýninni yfirferð. Margt af því,
sem einungis var talið nothæft, voru styrfin heiti
og þýðingar úr líffærafræði. Sem dæmi má nefna
heitið klyftakvísl neðri uppmagálsslagæðar. Tals-
vert er um skammstafanir og virðast sumar óþarf-
ar, til dæmis EA, OU og IST. Á nokkrum stöðum
bregður fyrir óþarfa nákvæmni og einnig sést lítils-
háttar ósamræmi í þýðingum samsettra orða.
Gaman er hins vegar að sjá tilraunir til að sam-
ræma ýmis heiti úr líffærafræðinni, til dæmis er
ramus alltaf þýtt sem kvísl eða álma, og sinus alltaf
sem stokkur eða hvolft.
Niðurstaða
Heildareinkunn verður að teljast góð og nú ríður á að
læknar skoði orðasafnið, sendi Orðanefndinni góðar
tillögur, snilldaryrði sín og uppbyggilega gagnrýni,
þannig að endurbæta megi safnið og lagfæra áður en
það verður gefið út í einni bók. Einnig ættu sér-
greinafélögin að beita sér fyrir söfnun orða.
FL1989; 7(5): 10-1
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 13