Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 67

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
heitið í sínu eigin kennsluefni og ekki séð ástæðu til
að amast við því. Þó skal viðurkennt að stúdentum
virðist það ekki tamt og spyrja gjarnan hvað við sé átt
þegar heitið kemur fyrst fyrir. íðorðasafn lækna gefur
einnig upp þýðinguna samanburðargreining, en
skilgreinir ekki hugtakið differential diagnosis nánar.
Orðið diagnosis er komið úr grísku. Dia- er for-
liður sem getur haft nokkrar merkingar, svo sem:
gegnum, yfir, um allt, algjört, á milli eða sundur.
Gnosis er hins vegar þekking, viska, skilningur eða
kunnátta. Heitið diagnosis gæti því upphaflega
hafa verið notað um fulla eða algjöra þekkingu á
einhverju sviði og vafalaust fullt eins vel um það
að greina á milli eða þekkja sundur. Enda hefur
svo farið í læknisfræði að diagnosis hefur verið
notað um það að bera kennsl á, þekkja eða greina
þann sjúkdóm sem hrjáir tiltekinn sjúkling. Heitið
er einnig notað um niðurstöðu greiningarferilsins,
sjúkdóminn sem borin eru kennsl á með greiningu.
íslenska heitið sjúkdómsgreining nær á sama hátl
bæði yfir feril greiningar og niðurstöðu. Læknis-
fræðiorðabók Stedmans lýsir því þannig að dia-
gnosis felist í ákvörðun á náttúru sjúkdóms, en Al-
þjóðaorðabók Wileys í læknis- og líffræði bætir um
betur og segir diagnosis felast í því að ákvarða
náttúru eða eigind sjúkdóms, og að slíkt byggist
einkum á athugun á teiknum (signs), einkennum
(symptoms), sjúkrasögu og rannsóknaniðurstöðum.
Samsetta heitið differential diagnosis hefur
einnig tvær skyldar merkingar. Annars vegar er
um að ræða feril sem felst í því að bera saman og
sundurgreina einkenni, teikn, sögu og rannsókna-
niðurstöður þeirra sjúkdóma, sem til greina gœtu
komið. Hins vegar er um að ræða beina upptaln-
ingu þeirra sjúkdóma, sem aðgreina þarfog útiloka
undir tilteknum kringumstœðum.
Mismunargreining
Islenska heitið samanburðargreining lýsir einkar vel
því sem við er átt, sjúkdómsmerki eru borin saman og
aðgreining sjúkdóma gerð. Heitið mismunargrcining
er ef til vill torræðara við fyrstu sýn, en verður þó vel
skiljanlegt við nánari skoðun. Finna þarf mismun á
teiknum og einkennum þeirra sjúkdóma sem til greina
koma. Bæði þessi íslensku heiti eru styttri en erlenda
fræðiheitið og er það viss kostur. Aðgreining og
sundurgreining koma ef til vill einnig til greina. Hins
vegar er erfitt að deila um smekk. Það sem einum
finnst fara vel, líkar öðrum ekki.
Undirritaður bað þó prófessorinn bestra orða
að nota íslenska heitið sem hann hafði upphaflega
sett á blað. Það að einhverjum líkar ekki skapar
spennu, sem getur orðið til þess að betri tillögur
komi fram. Það að sletta er hins vegar merki um
visst kæruleysi eða uppgjöf gagnvart málræktinni,
uppgjöf sem ekki er í samræmi við þann metnað
sem kemur fram í því að setja saman kennsluefni á
íslensku.
Lbl 1995; 81:75
Fulminant sepsis
Þórir Helgason, læknir, óskaði eftir
umfjöllun um hugtakið fulminant sepsis og
nýrri tillögu að íslensku heiti. Orðið sepsis
er komið úr grísku og merkti upphaflega rotnun,
enda var ígerð í sári upphaflega talin stafa af rotnun
vefja. Sepsis er nú heiti á fyrirbæri sem nefnist
graftarsótt í íðorðasafni lækna og er skilgreint
þannig: Svœsið sótthitaástand af völdum graftar-
sýkla, með eða án blóðeitrunar. Orðið fulminant
finnst á öðrum stað í safninu og er talið merkja
svœsinn. Samkvæmt þessu verður fulminant sepsis
að fá heitið svæsin graftarsótt. Engu að síður er full
ástæða til að taka fyrirbærið sepsis ásamt skyldum
orðum og hugtökum, svo sem bacteremia, pyemia,
septicemia og toxemia, til vandlegrar skoðunar.
Nefna má að enska lýsingarorðið fulminating er
komið af latneska nafnorðinu fulmen sem merkir
elding. Orðabók Arnar og Örlygs gefur merking-
arnar skyndilegur, alvarlegur, ofsabráður, svœsinn,
en önnur tiltæk ensk-íslensk orðabók tilgreindi
merkinguna þrumandi. í læknisfræðiheitum er
latneska lýsingarorðið fulminatus oftast notað um
einkenni eða veikindi sem eru allt í senn: skyndileg,
hraðfara, mikil og alvarleg.
Bacteremia (bacteriemia)
í B-kaflanum tilgreinir íðorðasafnið einungis þýðing-
una gerlablóðsmit, en í S-kaflanum, í athugasemd við
septicemia, er nefnd þýðingin bakteríudreyri. Rétt
er að geta þess að B-heftið var gefið út í október
1986, en S-heftið í febrúar 1989. Á þessum tíma hefur
því farið fram einhver endurskoðun. Breytinguna má
tímasetja enn nánar með því að skoða athugasemd
við pyemia í P-heftinu, sem kom út í september 1988,
en þar er bacteremia enn nefnd gerlablóðsmit.
Læknisfræðiorðabók Stedmans skilgreinir bact-
eremia þannig: The presence of viable bacteria in
the circulating blood (Það að lífvænlegar bakteríur
séu í blóðrás). Skilgreining hinnar miklu alþjóð-
legu orðabókar Wileys í læknis- og líffræði, er nán-
ast samhljóða: The presence of bacteria in the
blood (Það að bakteríur séu í blóðrás). Segja má
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 67