Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 43

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Meira um hjástoð
í SÍÐASTA ÞÆTTI VAR RÆTT UM EITT ORÐ ÚR
ónæmisfræði, heitið á því fyrirbæri, sem á
latínu kallast complementum og á ensku
the complement system. Viðbrögð lesenda, ef
einhver urðu, hafa enn ekki skilað sér til undirritaðs
nema að litlu leyti.
Þó hringdi prófessor Þorkell Jóhannesson að
bragði og benti á að í bók sinni Sýklalyfjafræði I
(útg. Bóksala stúdenta 1990) hafi hann notað
heitið fulltingisprótein (á ensku complement
factor). Þetta orð kvaðst Þorkell hafa notað í
kennslu sinni um árabil. Undirritaður hafði þó
ekki heyrt það áður og hefur engar upplýsingar
um frekari útbreiðslu þess, enda er heitið óþarf-
lega langt og fremur stirðlegt. Hitt ber að virða að
þarna er gerð ærleg tilraun til að íslenska.
Nokkrum dögum seinna birtist á sjónvarps-
skjánum þáttur um Rannsóknastofu í ónæmis-
fræði. Margt var þar vel sagt, en þó vakti það sér-
staka athygli undirritaðs að ekki var gerð nein til-
raun til að þýða heitið complement. Spyrja má:
Hafa æðstuprestar ónæmisfræða gefist upp á því
verkefni að fullgera (L. complere) íslenska orða-
forðann? Það er þá af sem áður var, því að á fyrstu
árum sérstakrar ónæmisfræðikennslu við lækna-
deild Háskóla íslands var mikið um nýjar hug-
myndir og djarfar tillögur um íslensk fræðiorð,
jafnvel svo að mönnum þótti nóg um!
Sýklalyfjafræöin
Fyrrnefnd Sýklalyfjafræði prófessors Þorkels sýnist
vönduð bók og ætti skilið að fá sérstaka umsögn og
umfjöllun í Fréttabréfi lækna, eins og sennilega fleiri
ritsmíðar kennara Háskólans. Hér verður þó látið
duga að líta á nokkur orð í fyrsta kafla. Þar er á skil-
merkilegan hátt gerð grein fýrir fjölmörgum orðum
og grunnhugtökum sem varða sýkingar og sýklalyf.
Fyrirbæri eins og sýkill, sníkill, smit, smitleið, smit-
miðill, smitun, sýking, sótt og farsótt eru rækilega
skilgreind og aðgreind. Þá er fjallað um sótthreinsun,
smitvörn (antisepsis), smitgát (asepsis) og sœfingu
(sterilization). Sumt má þó gagnrýna, til dæmis virð-
ist mega skilja fyrstu orð kaflans þannig að enska
orðið pathogen merki sýkill. Flestar orðabækur, þar
með talið Iðorðasafn lækna, nota heitið pathogen í
víðtækari merkingu sem hvers kyns sjúkdómsvaldur
eða meinvaldur. Með samsetningunni pathogenic
microorganism væri hins vegar ótvírætt vísað í sýkil,
örveru, er veldur sýkingu. I sömu málsgrein koma
fyrir orðin pathogenicity, sem ekki er að finna í
Iðorðasafninu en vel mætti nefna meinhæfni (stytt-
ing úr meinmyndunarhæfni), og virulence, sem þar
er nefnt meinvirkni.
íðorðasafniö
Af þessu virðist nokkuð augljóst að höfundur hefur
ekki notað Iðorðasafn lækna við þýðingar fræðiorða,
að minnsta kosti er hvergi í það vísað. Undirrituðum
finnst ástæða til að skora sérstaklega á alla kcnnara
læknadcildar að nota íðorðasafnið sem viðmiðun
og grundvöll íslcnskra þýðinga á fræðioröum og
hugtökum í kcnnslugreinum sínum. Það hlýtur að
vera bagalegt og lítt traustvekjandi fyrir stúdenta
þegar sama hugtakið fær nýtt íslenskt heiti í hverri
kennslugrein. Ef til vill getur Orðanefnd læknafélag-
anna aðstoðað meir en gert er, til dæmis með því að
lesa yfir kennsluefni eða með því að veita skyndiráð-
gjöf um einstakar tillögur eða vandamál í þýðingum.
Nægt svigrúm ætti að vera til slíks þar sem starfs-
hópur nefndarinnar kemur saman vikulega næstum
allt árið. íðorðasafnið og þýðingar þess má vissulega
gagnrýna, eins og oft er gert í þessum pistlum, en hitt
má ekki gera, að leggja árar í bát og gefast alveg upp
fyrir erlendu slangurorðunum. Við getum auk heldur
ekki komið okkur saman um það hvort slangra skuli
upp á latínu, ensku, amerísku, sænsku eða dönsku!
E.S. Lýst er eftir heiti á sjúkdómnum acne hjá full-
orðnum.
FL 1992; 10(10); 10
Acne
í SÍÐASTA PISTLI VAR LÝST EFTIR HUG-
myndum að íslensku heiti á sjúkdómnum
acne hjá fullorðnum, en tilefnið var
símhringing frá húðsjúkdómalækni, sem þótti
óþægilegt að segja fullorðnum sjúklingum sínum að
þeir væru með unglingabólur.
Dregist hefur að taka erindið til umfjöllunar en
nú skal úr því bætt. íðorðasafnið gefur heitin
þrymlabólur og gelgjuþrymlar og í Ensk-íslenskri
orðabók Arnar og Örlygs má lesa þýðingarnar
gelgjuþrymlar, gelgjubólur og graftarþrymlar, sem
vafalítið eru úr íslenskum læknisfræðiheitum Guð-
mundar Hannessonar. Orðið gelgja vísar í það
tímabil ævinnar, sem algengast er að sjúkdómurinn
gefi sig til kynna, gelgjuskeiðið, unglingsárin, en
það merkti upphaflega óstýrilátur unglingur eða
36
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 43