Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 78

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Kennslugögn
ÞÓ NÚ SÉ ORÐIÐ NOKKUÐ LANGT SÍÐAN, AÐ
undirritaður fékk til yfirlestrar stutt útbýti
(handout) sem fjallaði um geislagreiningu,
skal það nú tekið til umræðu en í því koma fyrir ýmis
orð sem eru í daglegri notkun þar sem
röntgenmyndir eru pantaðar, teknar og skoðaðar.
Um heitin aðréttu, útbýti og dreifigögn var fjallað í
53. pistli (FL; 1994; 12:8) og verður sú umfjöllun ekki
endurtekin nú. Hins vegar má ítreka að enska heitið
„handout“ er með öllu óþarft í íslensku máli. í
fyrrgreindu kennsluefni er reyndar hvorki minnst á
handout eða útbýti, heldur ber heftið hinn látlausa
undirtitil „Nokkur minnisatriði.“ Höfundar er getið
á forsíðu og fram kemur hvaða kennsluár heftið
muni notað. Hins vegar er þess ekki getið hverjum
heftið er ætlað né hvar það verður notað, væntanlega
í læknadeild. Slíkum formsatriðum ættu höfundar
kennslugagna að sinna.
Greiningaraöferðir
Geislagrcining er það íslenska heiti sem notað er um
fræðiheitið radiodiagnosis, en það nær yfir röntgen-
greiningu (roentgen diagnosis), ómgreiningu (ultra-
sound diagnosis) og segulgreiningu (magnetic
resonance diagnosis). Allt eru þetta lipur og lýsandi
heiti sem auðveldlega ættu að komast í almenna
notkun. Sárlega vantar þó liprara heiti á þá aðferð
myndgerðar sem nefnist tölvusneiömyndataka (com-
puterized tomography). Of oft er talað um „katt-
skann“ eða „sí-tí-skann“ á slangurmálinu.
Fyrir þá, sem vilja takast á við verkefnið, má
nefna að gríska nafnorðið tomos merkir sneið og
sagnorðið grapho að skrifa eða rita. Um leið mætti
hyggja að því að samræma þýðingar á heitum fleiri
rannsókna, svo sem angiographia, bronchographia,
cholangiographia, salpingographia og ventriculo-
graphia.
Ástæða er til þess að hvetja lækna til að senda
Orðanefnd læknafélaganna eða undirrituðum
hugmyndir sínar, bæði hvað varðar ný erlend
fræðiorð, sem þörf er á að fái íslensk heiti, og eins
hvað varðar nýjar þýðingar á eldri orðum.
Venjurannsóknir
í heftinu er meðal annars greint frá því að við vissar
aðstæður sé venja (rútína) að taka tilteknar röntgen-
myndir. Höfundur notar fyrirsögnina venjurann-
sóknir, þegar hann telur upp nokkur dæmi um slíkar
myndatökur, og fer vel á því. Heitið „rútína“ fer hins
vegar afar illa í rituðu máli, þó oft sé því slett í dag-
legri umræðu. Enska nafnorðið routine fær íslensku
þýðingarnar venja, vani, vanagangur og vanaverk í
almennum ensk-íslenskum orðabókum, en er ekki
uppflettiorð í Iðorðasafni lækna eða í tiltækum er-
lendum læknisfræðiorðabókum. Hin mikla orðabók
Websters greinir frá því að routine sé komið úr
frönsku þar sem nafnorðið route merki braut eða
vegur og sagnorðið routiner merki að venja við eitt-
hvað. Tilgreind dæmi um mismunandi notkun og
merkingu gefa til kynna að blæbrigði merkingar séu
allt frá því að á íslensku megi nota orðin vani eða
venja yfir í það að betur hæfi siður eða skylda. Full-
yrðingin „Pað er rútína að taka lungnamynd!“
merkir að það sé meira en vani, það sé siðbundin
venja, nánast skyldubundin verkregla, að taka lungna-
mynd við tilteknar aðstæður. Pví finnst undirrituðum
vel hæfa heitið venjurannsókn. Gaman væri að heyra
um aðrar skoðanir eða aðrar tillögur.
Myndaheiti
I fyrrgreindu hefti er minnst á heiti mynda sem
byggja á staðlaðri geislastefnu. Þannig eru tilnefndar
„frontal-myndir“, „hliðarmyndir (lateral)“ og „ská-
myndir“.
Frons er latneskt nafnorð sem táknar enni.
Frontal er svo lýsingarorð í enskri tungu sem getur
vísað til ennis, framhliðar líkamans eða sniðs í
gegnum hann (planum frontale), samsíða enni eða
framfleti. Slíkt snið nefnir íðorðasafnið nú breið-
skurð eða breiðsnið. Beinar þýðingar á frontal eru:
fram- eða ennis-, en þýðingar á latneska lýsingar-
orðinu frontalis eru: fram-, breið-, breiddar- og
ennis-.
„Frontal-mynd“ er tekin þannig að framhlið
líkamans snýr að filmu og stefna röntgengeislanna
er í gegnum líkamann frá baki að framfleti. Heitin
„hliðarmynd“ og „skámynd" lýsa vel því sem þau
eiga að tákna, en sárlega skortir lipurt heiti á
„frontal-mynd“. Ekkert af heitunum ennismynd,
breiðmynd eða breiddarmynd virðast koma til
greina, en frammynd gæti ef til vill gengið. Heitið
framstefnumynd er lýsandi og getur gefið vísbend-
ingu um geislastefnuna, en er sennilega of langt.
Óskað er eftir fleiri tillögum.
Lbl 1996; 82:178
78 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87