Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 68

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
að skilgreining Stedmans sé ívið nákvæmari. Ef vel
ætti að vera hefði skilgreining einnig átt að fylgja
þýðingu íðorðasafnsins.
Dreyri er fornt heiti á blóði, fyrst og fremst
blóði sem rennur úr sári. Orðsifjabókin rekur
skyldleika til ákveðinna orða í fornensku og forn-
háþýsku sem notuð eru um drjúpandi vökva. í
læknisfræðiheitum kemur dreyri til dæmis fyrir í
dreyrasýki (hemophilia) og í natríumdreyri
(natremia). Aftur má vekja athygli á því að þýð-
ingar Iðorðasafnsins hafa verið í stöðugri endur-
skoðun. Pannig birtist heitið chloremia í C-heftinu
í mars 1987 án þýðingar, en með skýringunni: Pað
að ofmikið er af klóríðum í blóði. Kalemia birtist
sem blóðkalíumhœkkun í K-heftinu, sem kom út í
nóvember 1987, og natremia sem natríumdreyri í
N-heftinu í apríl 1988.
Pyemia (pyohemia)
Pyon er komið úr grísku og merkir gröftur, en haima
blóð. Pyemia nefnir Iðorðasafnið blóðígerð og út-
skýrir þannig: Sjúkdómsástand af völdum graftar-
sýkla í blóði, sem mynda útsœðisígerð þar sem þeir
stöðvast. Fyrmefndar orðabækur Stedmans og Wileys
útskýra á svipaðan hátt: Septicemia due to pyogenic
organisms causing multiple abscesses og Septicemia
caused by pyogenic bacteria and thus frequently
associated with widespread abscesses. Sem beinar
þýðingar á þessu heiti, pyemia, mætti nota íslensku
heitin graftarblóð, graftarblæði eða graftardreyri.
Septicemia
Iðorðasafnið tilgreinir heitið blóðeitrun og útskýrir
þannig: Heilkenni sem einkennist af heiftarlegri
bakteríusýkingu með verulegri innrás baktería frá
sýkingarhreiðri í blóðstraum. Skilgreiningin í orða-
bók Stedmans er ekki alveg eins tilkomumikil: Syst-
emic disease caused by the multiplication ofmicro-
organisms in the circulating blood (Almennur sjúk-
dómur sem stafar af fjölgun (vexti) sýkla í blóðrás).
Orðabók Wileys tekur heldur dýpra í árinni: Severe
generalised infection resulting from hematogenous
dissemination of pathogenic microorganisms and
their toxins (Alvarleg, útbreidd sýking sem stafar af
blóðborinni útbreiðslu sýkla og eiturefna þeirra)
Lbl 1995; 81:186
Toxemia, sepsis
Heitið toxemia hefur verið notað {
tengslum við sýkingar. Iðorðasafn lækna
gefur þýðinguna blóðeitrun og þessa
skilgreiningu: Það ástand að í blóði eru eiturefni
sem ýmist eru mynduð í frumum líkamans eða
komin úr örverum. Grísku forliðirnir tox-, toxi-,
toxico- og toxo- eru sömu merkingar og íslenski
orðhlutinn eitur-. Sagan segir þó að gríska orðið
toxon merki bogi og af því sé komið heitið toxicon,
sem notað var um eiturefni borin á örvarodda. Flest
læknisfræðileg heiti sem byrja á tox- vísa í eitur, en af
heitum sem vísa til boga má nefna toxoplasma.
bogfrymil, og toxocara, bogaþráðorm. Toxin er
skilgreint þannig: Efni sem framleitt er af lífveru
(dýri, plöntu eða örveru) og er öðrum lífverum
skaðlegt eða eitrað.
Notkun hugtaksins toxemia í tengslum við sýk-
ingar byggir á þeirri hugmynd að ýmsir sýklar
framleiði eiturefni sem geti komist í blóðrás við
sýkingu. Heitið toxemia hefur verið notað þannig
að það vísi til þeirrar sjúkdómsmyndar, sem fram
kemur þegar eiturefni sýkla hafa komist í blóðrás.
Heppilegra gæti þó verið að þrengja merkinguna
til samræmis við bacteremia, þannig að toxemia
vísi einungis til þess að eiturefni séu til staðar í
blóði, en ekki til þess klíníska ástands sem af slíku
leiðir. Heitið toxicosis gæti tekið við því hlutverki
að vísa í klíníska ástandið, sem af toxemia leiðir.
Pað yrði þá skilgreint sem: sjúklegt ástand sem
stafar af eiturefnum í blóði. Blóðeitrun er gott ís-
lenskt heiti, en spyrja má þá hvort það eigi betur
við um toxemia eða toxicosis. Með tilliti til sam-
ræmingar við þýðingar annarra heita, þar sem síð-
ari liðurinn -emia kemur fyrir, má benda á eitur-
dreyra, sbr. natríumdreyra, og eiturblæði, sbr. hvít-
blæði. Hitt er svo annað mál að heitið toxemia
virðist nú fremur lítið notað í tengslum við sýkingar.
Blóðeitrun
Rétt er að vara við læknisfræðilegri notkun heitisins
blóðeitrun um vessaæðabólgu, lymphangitis. Hjá
leikmönnum er það oft kallað „blóðeitrun“ þegar
rauð bólgustrik hafa myndast út frá graftarkýli eða
bólgu á útlimum. Vissulega getur slík bólga verið
fyrirboði blóðeitrunar eða blóðsýkingar, en læknar
ættu að temja sér fulla nákvæmni í notkun íðorða.
Sjúklingar þeirra hljóta einnig að geta sætt sig við þá
skýringu, að rauðu strikin tákni vessaæðabólgu, en að
blóðeitrun fylgi stundum í kjölfarið.
Sepsis
Sakleysisleg umfjöllunarbeiðni er nú orðin að um-
talsverðu verkefni, en þetta er einmitt það sem íð-
orðasmiðir verða oft að gera, kynna sér rækilega
merkingu og notkun þeirra orða og hugtaka, sem til
athugunar eru, auk annarra sem þeim tengjast. Ekki
68
Læknablaðið / fylgirit 41 2001/87
i