Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 115

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
brugg. Nafnorðið seyta er talið frá 17. öld og merkir
vœta, vatnslœna. Af sama toga er hin vel þekkta sögn
að seytla. sem merkir að vœtla, að smáleka.
Merkingar tveggja íslenskra nýyrða, hvorug-
kynsnafnorðsins seyti og sagnarinnar að seyta,
ættu því ekki að vera mönnum sérlega framandi.
Undirritaður verður þó að viðurkenna að hann
veitti þessum orðum heldur litla athygli þar til
hann fór að heyra nemendur sína nota þau fullum
fetum í tengslum við yfirferð á meinsemdum í
kirtlum og kirtilvef. Þá loks varð honum ljóst að
um mjög lipur og gegnsæ heiti er að ræða. Sem
dæmi um samsett fræðiheiti má nefna að hyper-
secretion verður ofseyting og hyposecretion verð-
ur vanseyting. Fleiri góð heiti má nefna: seyti-
fruma, seytikorn, innseyting, útseyting, slímseyti,
magaseyti, seytipípla og seytirás.
Röskun
Arni V. Þórsson, barnalæknir, hringdi og tjáði
óánægju sína með nokkur heiti þar sem nafnorðið
röskun kemur fyrir sem síðari hluti í samsetningu.
Hegðunarröskun og þroskaröskun gæti hann sætt
sig við og túlkaði þá heitin þannig að um væri að ræða
röskun (truflun) á því sem upp væri talið í fyrri hluta
samsetningarinnar, það er að segja truflun á hegðun
og truflun á þroska. Hins vegar vandaðist málið þegar
kæmi að heitunum þunglyndisröskun og kvíðaröskun
því að hann sæi þá fyrir sér truflun á þunglyndi og
truflun á kvíða!
Undirritaður varð að svara því til að starfshóp-
ur sá, sem vann að þýðingunni á Greiningar- og
tölfræðihandbók ameríska geðlæknafélagsins
(Læknablaðið 1993, Fylgirit 23), hefði ákveðið að
nota íslenska orðið röskun sem þýðingu á enska
heitinu disorder. Úr síðartöldu heitunum bæri því
að lesa þannig að annars vegar sé um að ræða geð-
röskun (truflun) sem hefur í för með sér þunglyndi
og hins vegar geðröskun með kvíða. Á svipaðan
hátt skal fara með túlkun á heitunum bræðirösk-
un, geðhæðarröskun, geðlægðarröskun, geðklofa-
röskun, hugvilluröskun, streituröskun og svefn-
leysisröskun. en önnur heiti eins og til dæmis per-
sónuröskun, lyndisröskun og minnisröskun valda
tæpast neinum vandkvæðum.
Orðið röskun kemur sjaldan fyrir í uppruna-
legri útgáfu íðorðasafns lækna, helst í skýringum.
Enska heitið disorder er þar oftast þýtt sem trufl-
un. Vafalítið hefur geðlæknunum gengið það til að
vilja ná fram meira hlutleysi í heitum. Geðröskun
er þannig formlegra, fræðilegra og léttbærara en
geðbilun eða geðtruflun. Hvort nokkur maður getur
sætt sig við vanlöngunarröskun er svo annað mál.
Lbl 1999; 85: 835
Accuracy, precision
JÓN JÓHANNES JÓNSSON, FORSTÖÐULÆKNIR
á rannsóknastofu Landspítalans í meinefna-
fræði, sendi tölvupóst og spurði um íslensk
heiti á accuracy og precision. Því er fljótsvarað að
hvorugt finnst í íðorðasafni lækna. Læknar hafa því
ekki eignað sér þessi heiti sérstaklega sem íðorð,
þrátt fyrir að í báðum komi fyrir latneskir orðstofnar
sem þeim eru vel kunnir. Nafnorðið cura merkir
meðal annars umönnun, lœkning eða grœðsla og
orðhlutinn cisio kemur fyrir í excisio, úrnám,
brottnám, og incisio, skurður, rista. Eftirgrennslan
leiðir hins vegar í ljós að accuracy og precision koma
fyrir í íðorðasöfnum eðlisfræðinga, efnafræðinga,
stærðfræðinga og tölfræðinga.
Orðabók Arnar og Örlygs notar sömu íslensku
þýðinguna fyrir bæði, nákvæmni, en fræðimenn
vilja aðgreina tvö mismunandi hugtök. Accuracy á
að gefa til kynna hversu nálæg (eða lík) tiltekin
mæld eða reiknuð gildi eru hinum „réttu“ eða
raunverulegu gildum. Orðasafn úr tölfræði birtir
íslenska orðið hittni, Tölvuorðasafnið birtir ná-
kvœmni, en Orðasafn íslenska stærðfræðafélagsins
tilgreinir bæði nákvæmni og hittni. Heitið pre-
cision á hins vegar að nota um innbyrðis samræmi
endurtekinna athugana eða mælinga, en svonefnt
staðalfrávik er tölfræðilegur mælikvarði á það
samræmi. Orðasafn úr tölfræði birtir íslenska orð-
ið nákvœmni og Orðasafn íslenska stærðfræða-
félagsins tilgreinir bæði nákvœmni og hittni.
Tölvuorðasafnið birtir hins vegar stafanákvœmni
og er þá væntanlega verið að vísa í fjölda stafa í
tölulegri stærð: mat á getu til að gera greinarmun á
mjög nálœgum gildum. 1 ensk-enskri orðabók
Websters eru gefnir þrír merkingarmöguleikar
fyrir accuracy og sjö fyrir precision. Líklegt er því
að eitt íslenskt heiti dugi ekki til að tjá allar
merkingarnar.
Nákvæmd, samkvæmd
Erfitt getur verið að ná fótfestu þegar almenn orð
hafa verið tekin til sértækra nota. Það er vissulega
nákvæmni, eða góð hittni, þegar mæling „hittir“ á rétt
gildi, en það er einnig nákvæmni þegar niðurstöður
fleiri mælinga á sama fyrirbæri eru hver annarri líkar.
Þess vegna er erfitt að ákveða hvoru hinna erlendu
heita hæfi betur að nefnast nákvæmni á íslensku.
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 115