Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 116

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Hliðarspor geta þá stundum bjargað. Eftir að hafa
legið yfir íslensku orðabókinni, Orðsifjabókinni og
Samheitaorðabókinni fékk undirritaður þá hugmynd
að stíga eitt slíkt hliðarspor til lítið notaðra, gamalla
orðmynda og taka þá ekki afstöðu til „nákvæmni“.
An þess að rekja þá sögu frekar er nú lagt til að
accuracy, í merkingunni nálœgð tiltekinna gilda við
hin réttu, verði nákvæmd og að prccision. í merking-
unni samrœmi tiltekinna gilda eða athugana, verði
samkvæmd.
Ýmislegt smálegt
Alma Möller, læknir, situr í Svíþjóð og er að skrifa
doktorsritgerð. Þar kemur fyrir heitið microcircu-
lation. íðorðasafnið varð ekki að gagni nema til að
staðfesta að nafnorðið circulation merkir hringrás.
Læknisfræðiorðabók Stedmans skilgreinir micro-
circulation þannig:ferð blóðsins um smœstu œðarnar,
nánar tiltekið slagœðlinga, hárœðar og bláæðlinga.
Það varð því tillaga undirritaðs til Ölmu að nota
heitið smáæöablóðrás.
Undirritaður rakst á heitið skjölun í texta frá
opinberum aðila. Af samhenginu mátti ráða að
það kæmi í stað enska nafnorðsins documcntation,
sem Orðabók Arnar og Örlygs tilgreinir að merki:
1. framlagning gagna eða sannana til stuðnings
máli; notkun skriflegra sannana eða skjala. 2. út-
vegun heimilda; heimildasöfnun; heimild. Undir-
rituðum finnst raunar að þar vanti þriðju skýring-
una: 3. skráning, skrásetning, skjalfesting. Skjölun
er ekki ólaglegt heiti, en það er væntanlega byggt
á sögninni að skjala, sem undirrituðum finnst bæði
ólagleg og alsendis óþörf. Samheitaorðabókin
upplýsir að engin vöntun sé á samheitum við sögn-
ina að skrá: bóka, bókfesta, bókfœra, bréfa, innrita,
letra, lögskrá, rita, ritfœra, skjalfesta, skrásetja,
skrifa, taka niður, þingrita.
Lbl 1999; 85: 924
Aðstoð óskast
117
TVÖ ÓSKYLD VERKEFNI HAFA BEÐIÐ ÚR-
lausnar í nokkurn tíma. Annað er stakt
fræðiheiti, comorbidity, með þrjár mismun-
andi en skyldar merkingar, en hitt er þriggja liða
samsetning, elective cesarean section, með einni
merkingu. Engar viðunandi lausnir hafa litið dagsins
ljós og því er hér beðið um aðstoð. Nokkrar orða-
skýringar fylgja í þeirri von að þær létti á hugmynda-
tregðunni.
Comorbidity
Þetta heiti finnst ekki í íðorðasafni lækna, en þar má
finna latneska orðið niorbus, sjúkdómur, og ýmsar
enskar afleiður þess, svo sem lýsingarorðið morbid,
7. sjúklegur. 2. óhollur, heilsuspillandi, og nafnorðið
morbidity: 7. sóttarfar. 2. sjúkdómsástand. 3. sjúkra-
hlutfall. Hlutfall sjúkra af heildaríbúafjölda.
Uppflettingar í nokkrum öðrum orðabókum
leiða í ljós svolítið mismunandi áherslur í útskýr-
ingum á morbidity, en þær má taka saman og ein-
falda á eftirfarandi hátt: 7. sjúkleiki, sjúkdóms-
ástand, vanheilsa. 2. sjúklegt ástand, sjúklegur
eiginleiki. 3. sjúkrahlutfall, þ.e. hlutfall sjúklinga,
sjúkdomstilfella eða sjúkleika í tilteknu þýði (popu-
lation), á tilteknu landssvœði, á tilteknum tíma eða
við tilteknar kringumstœður.
Comorbidity finnst í læknisfræðiorðabók Sted-
mans: samfarandi en óskylt mein eða sjúkdómur;
venjulega notað í faraldursfrœði til að gefa til
kynna samferð tveggja eða fleiri sjúkdóma eða
sjúkdómsfyrirbœra. Þessa lýsingu má jafnvel túlka
þannig að heitið comorbidity megi nota um meinið
eða sjúkdóminn, sem fylgir þeim upphaflega eða
þeim sem er aðalsjúkdómurinn. Svo mun þó al-
mennt ekki vera gert. Skilgreiningin á comorbidity
í Medline-gagnasafninu er þessi: Það að samanfari
fleiri sjúkdómar eða að fyrir hendi séu aðrir sjúk-
dómar til viðbótar þeim sem upphaflega greindist
eða því lykilástandi sem var tilefni rannsóknar.
Athugun undirritaðs á nokkrum greinum úr Med-
line staðfesti að heitið comorbidity vísar í hið
margþætta sjúkdómsástand, en ekki þá einstöku
sjúkdóma sem það mynda. I einni greininni var
reyndar notað annað heiti multimorbidity til að
tákna það sama. Loks rakst undirritaður einnig á
heitin comorbitity index og coniorbidity measure.
Orðhlutaskýring gefur til kynna að co- sé latn-
eskt forskeyti, sem ýmist birtist sem co-, col-, com-
eða con- í samsettum orðum, og má þýða með ís-
lensku forskeytunum: með-, sam-, saman-, við- eða
jafn-.
Elective cesarean section
Iðorðasafn lækna tilgreinir það sem flestir vita, að
skurðaðgerðin cesarean section sé keisaraskurður,
á latínu sectio cacsarea. Lýsingarorðið ccsarcan er
stundum notað eitt sér sem nafnorð, a cesarean, sér-
staklega í bandarískri læknisfræði, og merkir þá það
sama. Það að kenna þessa sérstöku skurðaðgerð við
keisara, hefur gjarnan verið talið byggjast á því að
rómverski hershöfðinginn og einvaldurinn Gajus
Júlíus Sesar (100-44 f. Kr.) hafi verið dreginn í heim-
116 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87