Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 15

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
ast nota. Nefna má amor insanus, whisky nose,
nasus aduncus, facies abdominalis og quinsy. Ið-
orðasafnið er þó ekki fyrst og fremst hugsað sem
skemmtiefni heldur sem hjálpargagn til þess að koma
læknisfræðilegri hugsun til skila á íslensku og til þess
að losna við það málfjöllyndi sem læknar iðka í
daglegu starfi. Reyndar fer ekki hjá því að sumir
frasar í sjúkdómstali og sjúkraskrám missi einhvern
svip þegar þeir birtast á íslensku, svo sem:
„maðurinn konfabúlerar“ verður einfaldlega
„maðurinn þvœlir“ og fullyrðingin „sjúklingurinn
er með konfúsíó mentis“ gæti á sama hátt orðið
„sjúklingurinn er létt ruglaður“. Þann hátíðleika,
sem tapast við íslenskun, má hins vegar endurheimta
með því að nota forn orð eða flóknar samsetningar,
til dæmis vélindisgapshaull, njóratá, sinarslíðurs-
Kynning á orðum
Áfram er haldið íðorðahjali. í þetta
sinn snýst íðorðaþáttur um kynningu á
nokkrum orðum úr Nomina Anatomica,
líffæraheitunum, sem enn eru í vinnslu hjá Orðanefnd
læknafélaganna. Nefndin hefur tekið þá stefnu að
leitast við að finna eitt, og þá einungis eitt, íslenskt
orð til að þýða hvert latneskt orð. Ætlun
nefndarinnar er sú að með þessu komist á nauðsynleg
samræming í notkun íslenskra fræðiheita. Nefndar-
menn hafa því lagt á sig ómælt erfiði við að finna
íslensk orð við hæfi. Oft hefur þá einmitt komið í ljós
að íslensk tunga á aragrúa orða, sem nota má sem
heiti á fyrirbærum líffærafræðinnar. Gott dæmi um
þetta er upptalning á 136 mismunandi heitum yfir
„upphœkkun á yfirborði“ í formálanum að fyrstu
útgáfu á líffæraheitum Guðmundar Hannessonar.
Samræmingarstefna
Samræmingarstefna leiðir stundum til erfiðleika í út-
færslu. Sérstaklega verður þetta erfitt þegar sama
latneska orðið er notað um ýmis kennileiti sem eru alls
ekki lík útlits. Dæmi um það er heitið processus, sem
notað er um yfirborðshækkanir með margs konar ytri
lögun, en einnig um hol útskot frá kviðarholi. Sum
þessara fyrirbæra hafa þegar fengið íslensk heiti sem
varla er hægt að breyta, svo sem processus alveolaris
= tanngarður og processus articularis = liðtindur.
Þá kemur stundum upp það sjónarmið að nota
megi íslensku heitin til að gefa fyllri upplýsingar en
þau latnesku gera. Dæmi um slíkt er latneska orðið
ramus sem notað er í samsetningum um beinhluta,
berkjur, taugar og œðar. Einn nefndarmanna háði
harða baráttu fyrir því að þessi fyrirbæri fengju
hvert sitt heiti. Niðurstaðan varð sú að ramus á
beini verður álma, ramus úr æð eða berkju verður
kvísl og ramus úr taug verður grein. Á þann hátt
risafrumuhnútur, linkuþverlömun, slagbilsnötur
eða aðfallsmurr.
Orðanefndin
Að öllu gamni slepptu þá vinnur Orðanefndin áfram
af kappi og af einlægni við að þýða erlend fræðiorð
og safna íslenskum læknisfræðiorðum, sem aðgengi-
leg eru.
I lokin er lýst eftir tillögum að íslenskun á eftir-
töldum orðum og hugtökum: agonal, bioelement,
chelate, dysplasia, epicrisis, fusion beat, gavage,
hypercalciuria, infestation, keratoacanthoma,
lichen planopilaris, menometrorrhagia, normo-
kalemic, prosthetic.
FL 1990; 8(2): 2
má lesa út úr heitunum hvaða rami tilheyra æðum
og berkjum, hverjar beinum og hverjar taugum.
Kynning á heitum
Eftir þennan langa formála eru sett fram til kynningar
ýmis latnesk orð og heiti, sem koma fyrir á vinnu-
blöðum Orðanefndar, og þýðingar þeirra:
apex broddur infundi-
canalis göng bulum sygill
canaliculus smuga planum snið
carpus hreifi processus klakkur
condylus hnúi recessus skot
crista kanibur sinus stokkur
epicondylus gnípa sulcus skor
fibra þráður trochanter hnúta
filamentum þráðla trochlea trissa
filum þvengur tuber hnjóskur
fossa gróf tuberculum hnjótur
hiatus gap tuberositas hrjóna
hilum port
Tillögur óskast
Að lokum er lýst eftir tillögum að íslenskun á eftir-
töldum orðum og hugtökum: adrenogenital synd-
rome, cubitus valgus, cubitus varus, cyclopia, dys-
genesis, epicanthus, erythema annulare, flare, glio-
blastoma multiforme, hematotoxic, idiopathic og
levocardia.
Neyðarlæknisfræði
Orðanefndin hefur fjallað um erindi Jóns Baldurs-
sonar varðandi íslenskt heiti á emergency medicine.
Heitið neyðarlæknisfræði hljómar vel og virðist falla
vel að skyldum sérgreinum, eins og sýnt er fram á í
grein höfundar. Oskandi væri að allar slíkar tillögur
væru eins vandlega unnar.
FL1990; 8(3); 4
LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT 41 2001/87 15