Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 25

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
heiti á schizophrenia í stað heitisins geðklofi. Skíð
var upphaflega notað um viðarklofning og telur
tillöguhöfundur að orðsifjafræðileg tengsl, merk-
ingartengsl og hljóðlíking geri þetta orð vel not-
hæft. Þessu er hér með komið á framfæri.
Atypia er eitt af þeim orðum, sem ekki hafa
fengið góða þýðingu. Atypical merkir einfaldlega
óvenjulegur, afbrigðilegur eða frábrigðilegur og nú
er spurt hvort atypia megi heita frábrigð eða frá-
brigði.
FL 1991; 9(1); 7
Slettur og slanguryrði
I SÍÐASTA PISTLI VORU TEKIN NOKKUR DÆMI
af „læknamáli“ því sem notað var í
fyrirlestrum og umræðum á tveimur
fræðslufundum sem undirritaður sótti nýlega.
Undirritaður lýsti því að honum hefði blöskrað mikil
notkun ónauðsynlegra slangurorða, notkun ýmissa
erlendra orða sem auðveldlega hefði mátt þýða. Eftir
lestur þessa pistils lét starfsbróðir einn frá sér heyra
og spurði hvers vegna talað hefði verið um slangur-
yrði og hvers vegna tilgreind orð hefðu ekki verið
nefnd slettur. Því má til svara að tilfinning hafi ráðið,
en ekki vandleg íhugun. Hins vegar er nú ef til vill
ástæða til að snúast til varnar og útskýra þessa orða-
notkun nánar.
í Orðabók Menningarsjóðs frá 1963 er orðið
sletta skýrt sem „útlent orð eða orðasamband í
máli“, en orðið slanguryrði er þar ekki nánar út-
skýrt. Þaðan er því litla hjálp að hafa, en tilfinning
undirritaðs er sú að slanguryrði séu komin úr sér-
stöku máli ákveðinna hópa, til dæmis starfsstétta,
en að slettur séu hins vegar erlend orð sem notuð
eru án sérstaks tilefnis. Samkvæmt þessum skilningi
geta slanguryrði notið sérstakrar viðurkenningar í
rétlum hópi þó að þau séu ekki almennl viður-
kennd sem gott íslenskt mál. Skemmtilega og ítar-
lega umfjöllun um slangur má meðal annars finna í
bókinni Ævisögur orða eftir Halldór Halldórsson
sem kom út hjá Almenna bókafélaginu 1986.
Hver er málstefna lækna ?
í sömu bók er einnig ritgerð um íslenska málstefnu. Af
því tilefni, sem gafst í síðasta pistli, má spyrja um
málstefnu íslenskra lækna og íslenskra heilbrigðis-
stofnana. Læknablaðið hefur tekið mjög afdráttar-
lausa afstöðu eins og fram kemur í þeim orðum Arnar
Bjamasonar sem vitnað var til í íðorðapistli í febrúar
1990; „Það hefur verið og erstefna ritstjórnar Lækna-
blaðsins, að íslenzka skuli allt það, sem íslenzkað
verður.“ Læknafélögin hafa í reynd fylgt svipaðri mál-
stefnu með því að hafa starfandi orðanefnd, sem falið
er að vinna að þýðingum fræðiorða og útgáfu íðorða-
safns. Lítið hefur farið fyrir því að málstefna annarra
læknisfræðilegra stofnana væri skilgreind og birt opin-
berlega. Dæmin sem tekin voru í síðasta pistli hljóta
þó að gefa til kynna að málstefnu sé þörf í íslenska
heilbrigðiskerfinu og í læknadeild Háskóla íslands.
Á fyrrgreindum fræðslufundum mættu sérfræð-
ingar, aðstoðarlæknar og læknanemar, auk nokk-
urra annarra starfsmanna viðkomandi sjúkrahúss.
Fjallað var um fræðilegt efni sem skipti flesta
fundarmenn miklu máli í þeirra daglega starfi og
námi. Þó var í raun lítil áhersla lögð á það að fram-
sögn og orðaskipti færu fram á góðri íslensku.
Ymsir fundarmanna virtust þó vilja nota íslensk
orð, en þegar umræðurnar komust á flug var
slangurmálið þeim greinilega svo tamt að íslensku
orðin urðu oft að víkja. Á þessum fundum varð
ekki vart við beina andstöðu við notkun íslenskra
fræðiorða, en stundum hefur borið á því að læknar
séu mótfallnir íslenskun erlendra fræðiorða, og
telja þeir að íslenskun muni torvelda samskipti um
fræðileg málefni. Um það verður ekki nánar rætt í
þetta sinnið, en gaman væri að fá fregnir af því
hvort íslenskar heilbrigðisstofnanir og heilbrigðis-
fræðadeildir háskólanna hafi þegar mótað mál-
stefnu eða hafi slíkt í undirbúningi.
Nokkur orð
Lýst er eftir tillögum að íslenskun á eftirtöldum
orðum: dctritus, defeminization, dedifferentiation,
enteritis necroticans, calcinosis, cytomegalovirus,
syringoma og thecoma.
Athugasemd
Loks skal gerð athugasemd við þýðingu íðorða-
safnsins á pathogenesis = meingerð. Genesis þýðir
myndun og pathogenesis lýsir því hvernig mein
verður til. Betur færi á því að nota orðið meinmyndun
um þetta fyrirbæri. Orðið meingerð er hins vegar best
að nota um lýsingu á vefjafrœðilegu útliti meina, það
sem í enskum kennslubókum er oft nefnt gross and
microscopic pathology og á latínu pathomorpho-
logia.
FL 1991; 9(2); 3
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 25