Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 58

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Smáskurðameðferð
Undirrituðum tókst ekki að fara rétt með tillögu
Þórarins Guðnasonar (Fréttabréf lækna 1994,12: 8-
9) um íslenskt heiti á mininially invasivc therapy og
er hann beðinn afsökunar á því. Rétt skal rétt vera.
Með orðum Þórarins: „Mórallinn af þessu er
auövitað: Talaðu aldrei um alvarleg eða viðkvœm
mál í síma!“ Þórarinn vill hafa smáskurðina í
fleirtölu og bendir á að þeir séu fleiri en einn í hverri
aðgerð. Auk þess vill hann að tillaga sín um
smáskurðameöferð eða smáskurðalækningar
minni á gamalkunnugt íslenskt heiti á raunar óskyldu
fyrirbæri, smáskammtalækningum (homeopathy).
Frásogsbilun
Fræðiheitið malabsorption kom nýlega fyrir í rituð-
um texta sem undirritaður var að ganga frá til birt-
ingar. Uppfletting í íðorðasafni lækna leiddi í ljós
íslenska heitið vanfrásog, sem hljómar ekki sérlega
vel. Lýsingarorðið malus er til í latínu og merkir illur
eða slœmur. Forskeytið mal- er neikvæðrar merk-
ingar og ýmist þýtt með van-, rang- eða ill-. Nefna
má einnig að malfunction er þýtt sem starfsbilun eða
starfsröskun. Því kom í hugann þýðingin frásogs-
bilun.
Skeiðarkanni
Bjarni Jónasson, læknir í Garðabæ, hringdi og var að
leita að íslensku heiti á áhald sem notað er með
ómtæki (sónar) til að skoða líffæri í grindarholi
gegnum leggöng kvenna. Enska heitið er vaginal
probe en fyrirspurn á ómdeild kvennadeildar Land-
spítala leiddi í ljós að nothæft íslenskt heiti skorti.
Hér liggur beint við að nota heitið skciöarkanni og er
það sambærilegt við heiti á lyfjaforminu skeiðarstfll.
I ljós kemur að þýðing Iðorðasafnsins á sup-
pository, endaþarmsstíll, er ekki alveg rétt. Læknis-
fræðiorðabók Stedmans skilgreinir suppository
sem gegnheilt lyfjaform til íkomu í líkamsop önnur
en munn, til dœmis endaþarm, skeið eða þvagrás.
Suppository er því stíll, en rcctal suppository er
endaþarmsstíll.
FL1994; 12(3); 6
Húðfræði
Dermatologia er heiti þeirrar
fræðigreinar sem fjallar um húðina, og er
greinin skilgreind þannig að viðfangsefnin
séu bygging húðar, starfsemi hennar og sjúkdómar.
Bein þýðing gríska heitisins er húðfræði. en vafalítið
er hvorki þörf né möguleiki á að breyta því heiti sem
fyrir löngu hefur áunnið sér hefð, húðsjúkdóina-
fræði. Þeir læknar, sem fást við greiningu og meðferð
húðsjúkdóma, nefnast húðsjúkdómalœknar eða
einfaldlega húðlœknar (samanber augnlæknar og
geðlæknar). Flestir íslenskir húðlæknar hafa reyndar
sérfræðileyfi sem nær til húð- og kynsjúkdóma, en
það er önnur saga. I erlendum orðabókum má finna
heitið dcrmatologist, sem í beinni þýðingu ætti að
vera húðfræðingur. Læknisfræðiorðabækur skil-
greina hins vegar heitið dermatologist þannig að um
sé að ræða lækni sem fæst við húðsjúkdóma. Undir-
rituðum er ekki kunnugt um það hvort gríska heitið
dermiatros (húðlæknir) hafi nokkurn tíma verið til
eða hvort til séu húðfræðingar aðrir en húðlæknar.
Húðin
Gríska heitið derma mun upphaflega hafa verið
notað um húðina alla, en heitið dermis er nú oftast
eingöngu notað um meginlag hennar, leðrið eða
leðurhúðina, sem á latínu nefnist corium eða cutis
vera. Yfirborðslag húðarinnar er epidermis, sem á
íslensku nefnist nú húðþekja. Húðþekjan, þó þunn sé,
skiptist í fjögur lög, en þau nefnast grunnfrumnalag
eða grunnlag (stratum basale), þyrnifrumnalag eða
þyrnilag (stratum spinosum), kornafrumnalag eða
kornalag (stratum granulosum) og loks er hornlag
eða hyrnilag (stratum corneum) á yfirborði.
Leðrið er mun þykkara og gert úr þéttum band-
vef, en skiptist þó einungis í tvö lög, stratum papill-
are, sem íðorðasafn lækna nefnir nabbalag, og
stratum reticulare, sem íðorðasafnið nefnir netlag.
Þetta heiti, nabbalag, finnst undirrituðum miður
heppilegt. Orðið papilla er komið úr latínu og er
útskýrt þannig að það sé notað um geirvörtulíka
upphækkun (E. nipplelike eminence). íðorðasafn-
ið gefur þrjár þýðingar á fræðiheitinu papilla: tota,
nabbi og varta. Þar sem heitið papilla kemur fyrir í
samsettum heitum er það hins vegar oftast þýtt
sem tota, svo sem tanntota, táratota og skeifu-
garnartota. Totur leðurhúðarinnar, papillae corii,
sem ættu ef samræmis er gætt að heita leðurtotur,
hafa hins vegar af einhverri ástæðu verið nefndar
leðurnabbar.
Undir húðinni tekur við lag af bandvef og fitu-
vef sem nefnist húðbeður á íslensku, á latínu ýmist
subcutis eða tela subcutanca og á grísku hypo-
dermis.
Húðfræðiorö
Því er húðin nú tekin lil umfjöllunar, að vinnuhópur
Orðanefndar hefur um nokkurt skeið unnið að því að
safna fræðiorðum sem tilheyra húðsjúkdómafræði.
58 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87