Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 73

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
önnur mótbáran við heitinu bakrauf, en þriðja
mótbáran er sú að endaþarmsop sé ekki á baki
manns, heldur neðan baks. Bakrauf gæti verið
ágætt heiti á glufu sem fram kemur á baki barns
með klofinn hrygg, en undirrituðum finnst bak-
rauf ekki heppilegt orð til að tákna anus. Svipað
má segja um rauf, en það notar íðorðasafnið einnig
um fyrirbærin stoma og perforation, og vísar það
því ekki einhlítt í endaþarmsop.
Uppruni
í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans er ekki að finna
önnur dæmi um heitið bakrauf, en það sem tekið var
í síðasta pistli úr læknisfræðiheitum Guðmundar
Hannessonar. Undirritaður fletti upp í þremur lækn-
ingabókum frá 19. öld og fann það ekki þar. f orða-
bók Eriks Jonssonar frá 1863, Oldnordisk ordbog, og
bók Johans Fritzner frá 1886, Ordbog over det gamle
norske sprog, er bakrauf ýmist þýtt sem rumpehul
eða rygghul. Þess er getið að í Sturlungu megi finna
viðurnefnið bakrauf og nefndur er þar Erlendur
nokkur bakrauf. Þá er bakrauf uppflettiorð í íslensk-
Danskri orðabók Sigfúsar Blöndals frá 1920-1924 og
er þar þýtt á dönsku með heitunum r0v og ende-
tarmsábning. Augljóst er því að heitið er gamalt, en
undirrituðum virðist jafnaugljóst, að það hefur hvorki
náð fótfestu í daglegu máli lækna né almennings.
Tillögur
Hvað er þá til ráða? Best væri að fá stutt, helst ósam-
sett og merkingarlega hlutlaust heiti, sem læknar og
sjúklingar gætu skilið og sætt sig við í daglegri notkun.
Af samsettum heitum má nefna endaþarnisop, sem
er auðskiljanlegt en fremur langt, að minnsta kosti ef
miðað er við anus. Rassop er þá sýnu þægilegra, en
rassbora kemur einnig til greina. Rassbora hefur þó í
hugum sumra leiðinlegan merkingarblæ, grófan eða
barnalegan. Rassgat er lipurt og vel skiljanlegt heiti,
en oftast talið of ruddalegt.
í Samheitaorðabók Svavars Sigmundssonar má
finna ýmis heiti, sem nota mætti í samsettum orðum
í staðinn fyrir rass: bossi, botn, daus, endi, gumpur,
hlaun, rumpur, sitjandi og þjó. Úr þeim má búa til
heiti eins og botnop, botngat, dausop, dausgat,
endaop, endagat, þjóop, þjógat o.s.frv. Öll koma
þau til greina, en smekkur og tilfinning geta ráðið
því hver viðbrögð verða. Endagat er hliðstætt við
cndagörn, sem sumir nota sem heiti á rectum og
dausgat er sömuleiðis lipurt ef menn geta sætt sig
við að daus merki rass. Enginn Salómonsdómur
verður kveðinn upp hér, en læknar eru vinsamlega
beðnir um að gera tilraunir með notkun þessara
orða til að finna hvað best hæfir.
Lbl 1995; 81: 627
Hjartsláttartruflanir
Þorkell Guðbrandsson, læknir, kom
með tillögu að breytingu á íslensku
heitunum á hjartsláttartruflununum
tibrillation og flutter. Hann bendir á að heitið
fibrillation sé notað um óregluhreyfingar í hjarta-
vöðva, en að íslenska heitið tif bendi fremur til
reglulegra hreyfinga. Þá sé enska heitið flutter notað
um mjög hraðan en reglubundinn hjartslátt, en ís-
lenska heitið flökt bendi til óreglu. Því hljóti að vera
rökrétt að íslensku heitunum verði snúið við.
Fibrillation
Fibrillatio er latneskt heiti, dregið af nafnorðinu
tibrilla sem merkir lítill þráður, þráðla. Samkvæmt
læknis- og líffræðiorðabók Wileys eru það tvö fyrir-
bæri sem bera heitið fibrillation, annars vegar sjálf-
vaktir, samdrœttir í vöðvaþráðum í taugaskertum
beinagrindarvöðva og hins vegar sérstök hjart-
sláttartruflun, sem ýmist á upptök í gáttum (atrial
fibrillation) eða sleglum (ventricular fibrillation)
hjartans. Væntanlega er latneska heitið komið til af
því að fram kemur óreglulegur kipringur eða kippir í
stökum vöðvaþráðum, en ekki reglulegir, samhæfðir
samdrættir í vöðvanum sem heild. Iðorðasafnið nefnir
fibrillation kipring þegar um beinagrindarvöðva er
að ræða, en titring eða tif þegar um hjartavöðva er að
ræða. Kennslubækur í lyflæknisfræði greina frá því að
tíðni hinna óreglulegu samdráttarhreyfinga sé á bil-
inu 350-600 á mínútu.
Flutter
Flutter er engilsaxneskt orð, talið komið af sögninni
floterian sem merkti aðfljóta til ogfrá. Hin mikla al-
fræðilega ensk-enska orðabók Websters frá 1989 birtir
þrettán notkunardæmi til að útskýra merkingar nafn-
orðsins flutter og sagnarinnar to flutter. Flutter getur
lil dæmis átt við þegar segja skal frá blakti fána í
vindi, blaki fuglsvœngja, fálmi órólegra handa, œs-
ingi, óróa og taugatitringi hjá fólki eða hröðum og
óreglulegum hjartslœtti. Ljóst er því að enska orðið
flutter er fyrst og fremst notað um óreglulegar hreyf-
ingar. Kennslubækur í lyflæknisfræði lýsa flutter í
hjartavöðva, þannig að um hraðan en reglulegan
slátt sé að rœða, um 300 slög á mínútu, ýmisl í gátt-
um (atrial flutter) eðasleglum (ventricular flutter).
Tif og flökt
Undirrituðum er ekki kunnugt um uppruna eða aldur
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 73