Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 65

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
vorkunn að hafa á takteinum bæði íslensk og er-
lend heiti á þeim fyrirbærum sem þeir fást við í
daglegu starfi. Að sjálfsögðu yrði lögð sérstök
áhersla á kynningu og notkun íslenskra fræðiorða,
en að auki leitað nýrra hugmynda og tillagna frá
þátttakendum. Þannig mætti ef til vill byggja upp
frjóa hugmyndasmiðju og koma á nýju fræðasviði
innan læknadeildar. Augljóst er að þekkingu á
latínu og grísku, sem eru hornsteinar verulegs
hluta fræðimálsins, fer stöðugt hrakandi. Veita
mætti innsýn í þessi mál og ef til vill viðhalda lág-
marksþekkingu, því að annars verða læknar van-
búnir til þess að fara rétt með mörg erlendu fræði-
heitin. Slíkt námskeið gæti einnig orðið til þess að
sá áhugi á fallegri framsetningu fræðilegra stað-
reynda, sem nú ber mjög á í innlendum ritsmíðum
íslenskra lækna, gæti náð til talmálsins. Sjúklingar
gætu jafnvel farið að skilja það sem læknarnir eru
að segja við þá og ráðleggja þeim!
Efnagreiningar
Rannsóknarlæknir hringdi og var að fást við þýðing-
ar á hugtökunum quantitative analysis og quali-
tative analysis. Þýðingar Iðorðasafnsins þóttu of
stirðlegar til að nota í daglegu starfi, en þar er
quantitative analysis nefnd megindargreining og
qualitative analysis eigindargreining eða eðlis-
greining. Áður en komið er með tillögur er nauðsyn-
legt að „sundurgreina" orð og orðhluta.
í ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs er
lýsingarorðið quantitative þýtt með íslensku orð-
unum: magnbundinn, megindlegur, mœlanlegur,
veganlegur, og nafnorðið quantity meðal annars
með orðunum: magn, fjöldi, stœrð, mœld, skammt-
ur. Hins vegar er lýsingarorðið qualitative þýtt
sem: eiginda-, eigindlegur, eiginleika-. Nafnorðið
quality má þýða á nokkra vegu, til dæmis: ein-
kenni, aðal, sérkenni, eiginleiki, eðli eða gœði.
Uppruna þessara orða er að leita í latínu þar sem
nafnorðið quantum merkir magn, en qualis er for-
nafn sem vísar til eðlis eða eiginleika.
Analysis er komið úr grísku. Forskeytið ana-
merkir: upp, sundur eða í áttina að, en lysis táknar
niðurbrot, sundrun, rof eða upplausn. íðorðasafn
lækna upplýsir að heitið analysis sé notað á þrjá
vegu, í fyrsta lagi í almennri merkingu og tákni þá
greiningu eða sundurliðun, í öðru lagi um efna-
greiningu og í þriðja lagi um sálgreiningu. í ensk-
íslenskri orðabók Arnar og Örlygs má finna að
heitið er notað um fleiri greiningar, svo sem stærð-
fræðigreiningu, rökgreiningu og efnisgreiningu (í
bókmenntum). Læknisfræðiorðabók Stedmans
leggur mesta áherslu á þá almennu merkingu sem
felur í sér niðurbrot efnasambanda í einfaldari efni
og greiningu á því hver samsetning þeirra er.
Orðið analysis er notað í mörgum öðrum sam-
setningum, en athugun leiðir í ljós sérstaka áherslu
á sundurgreiningu þess sem rannsakað er í hverju
tilviki. Þannig virðist það eiga vel við þegar fram
fer rannsókn til að aðgreina marga þætti, en síður
þegar fram fer mæling eða prófun á einum þætti
eða einu efni. Þannig má leiða rök að því að heilin
quantitative analysis og qualitative analysis eigi
best við þegar verið er að mæla eða greina marga
efnisþætti í einu. Við annarri notkun skal þó ekki
amast í bili.
Magngreining, eðlisgreining
Niðurstaða þessara hugleiðinga verður sú að vel fari
á að quantitative analysis verði nefnd magngreining
á íslensku og að qualitative analysis verði eðlisgrein-
ing. Heitin megindargreining og eigindargreining
hljóma svo líkt að hætta virðist á ruglingi. Þess vegna
er lagst gegn notkun þeirra. Ef til vill er einnig ástæða
til að skoða betur og samræma önnur rannsóknaheiti,
svo sem assay, measurement og test.
Lbl 1994; 80: 488
Enn um framburð
ATHUGULL LESANDI VAKTl ATHYGLI Á
bágum framburði sem stundum má heyra.
Sérkennilegar áherslur ákafra fréttamanna
verða gjarnan til þess að kynsjúkdómur verður
„kjinnsjúkdómur“. Undirritaður hafði raunar tekið
eftir því að margir eiga erfitt með að halda ákveðnum
sérhljóðum hæfilega löngum og tvöfalda gjarnan
samhljóðana í staðinn. Sjúklingur getur þannig orðið
að „sjúkklingi“ og skurðlæknir að „skurrlakkni“.
Gaman væri að heyra um fleira sem betur mætti fara.
Bacterial vaginosis
Nýlega fékk undirritaður það verkefni frá Félagi ís-
lenskra fæðinga- og kvensjúkdómalækna að koma
með tillögu að íslenskun fræðiheitisins bacterial
vaginosis. Erindinu var svarað bréflega og skal úr-
vinnsla þess nú rakin.
Skilgreining
Mikilvægt er að skilgreina þau hugtök sem gefa á ís-
lensk fræðiheiti. Skilgreiningin á að tryggja að við-
komandi hugtak sé rétt afmarkað frá öðrum skyldum
fyrirbærum og að hið íslenska heiti þess sé ekki byggt
á misskilningi. í þessu tilviki fylgdi erindinu stutt
skilgreining sem var síðan endurskoðuð og að lokum
orðuð svo: „Bacterial vaginosis er sjúklegt ástand,
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 65