Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 44

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
mögur og rengluleg manneskja. í daglegu máli
manna er einnig talað um unglingabólur og grað-
bólur.
Fræðiorðið acne er í flestum læknisfræðiorða-
bókum talið komið úr grísku, og þá með misritun
frá orðinu acme, sem merkir hœsti staður, toppur
eða brodclur. I slíkum bókum eru gjarnan tíndir
saman tugir af samsetningum þar sem acne kemur
fyrir, allt frá acnc agminata til acne venenata.
Pegar heitið acne er notað án frekari skýringar
er oftast átt við sjúkdóminn acne vulgaris eða acne
simplex. Orðin vulgus og simplex eru komin úr
latínu og merkja þar venjulegur eða algengur
(vulgus) og einfaldur cða jábrotinn (simplex).
Acne vulgaris
Sjúkdómnum acne vulgaris er lýst á þann veg að um
sé að ræða langvarandi (bólgu-)sjúkdóm í hársekkj-
um og fitukirtlum húðar (pilosebaceous units).
Sjúkdómurinn hefur í för með sér eftirtaldar húð-
breytingar: fitunabba (comedones), bólgunabba
(papules), graftarnabba (pustules), bólguhnúða (in-
flammatory nodules), blöðrumein (cystic lesions) og
örmyndun með holum eða ofvexti (pitted or hyper-
trophic scars). Orsaka er talið að megi leita í erfða-
þáttum, sem leiði til aukinnar hyrni- og fitumyndunar
í kirtlunum, en að kynhormónar og sýklar, eða bólgu-
hvetjandi efni frá þeim, leiki einnig þýðingarmikil
hlutverk. Húðbreytingarnar eru mest áberandi á
þeim stöðum þar sem fitukirtlar eru flestir og stærstir,
í andliti, á ofanverðu brjósti og á baki.
Aftur er spurt: Hvað á að kalla þennan sjúk-
dóm? Sjúkdómsheitið þarf helst að vera lipurt, en
um leið gegnsætt og gefa einhverja hugmynd um
þær breytingar sem einkenna sjúkdóminn.
Tillögur
Þetta er skrifað svo fljótt eftir að síðasta fréttabréf
kom út, að viðbragða við fyrri beiðni er ekki að
vænta. Einhverjar tillögur verður þó að setja fram.
Arta er orð frá 18. öld sem notað var um graftar-
nabba og smávörtur. Það birtist gjarnan í orðabókum
sem heiti á „fílapenslum“. Lesendur geta hugleitt
hvort örtuveiki, örtusýki eða örtusótt koma til
greina. Meinsemdirnar mætti þá kalla örtunabba,
örtubólur, örtukýli og örtuör. Gaman væri að fá
fleiri tillögur. Þær má senda undirrituðum á Rann-
sóknastofu Háskólans í bréfasíma 601904 eða Orða-
nefnd, Domus Medica, í bréfasíma 624452.
Endoligature, trocar
í pistlunum í júli og ágúst var rætt um holskoðun,
speglun og kögun og hvatt var til þess að orðasmiðir
leggðu sig fram um að gefa nýjum tækjum og nýrri
tækni íslensk heiti. Nokkru eftir það fékk Orða-
nefndin það verkefni að koma heiti á áhald sem nota
á við holspeglun (endoscopy) til að hnýta fyrir æðar.
I tengslum við það verkefni kom í ljós að heitið endo-
ligature finnst ekki í Iðorðasafninu og að áhaldið
trocar hefur ekki fengið þar íslenskt heiti. Nefndin
stingur upp á að endoligature verði nefnt innhnýti og
trocar holstingur.
FL 1992; 10(11); 4
Holstingur
I SÍÐASTA PISTLI VAR SKÝRT FRÁ TILLÖGU
Orðanefndar að heiti á því áhaldi sem trocar
nefnist, að það verði kallað holstingur.
Mönnum til gamans og fróðleiks skal nú upplýst um
uppruna orðanna.
Þessu áhaldi er lýst þannig í hinni miklu alþjóð-
legu læknis- og líffræðiorðabók Wileys að um sé að
ræða holt, sívalningslaga áhald með hvössum oddi,
sem notað sé til að stinga á líkamsholi, venjulega til
að hleypa út vökva. I læknisfræðiorðabók Stedmans
er hins vegar gert ráð fyrir að áhaldið sé í tveimur
hlutum og fái hvor sitt heitið, annar cannula, hinn
Irocar. Holi hlutinn nefnist cannula, en það orð er
komið úr latínu frá canna, sem merkir reyr eða
reyrstafur. Reyr er vel þekkt ættkvísl votlendis-
plantna, sem meðal annars einkennast einmitt af
því að hafa holan stöngul. Cannula nefnist holnál
eða holpípa í Iðorðasafni lækna. Trocar er þá, sam-
kvæmt skilningi Stedmans, eingöngu notað um
oddhvassa teininn sem liggur inni í holnálinni,
öðru nafni obturator (L. það sem lokar opi, lok-
andi) eða stylus (L. penni, staur, stíll).
Orðið trocar er hins vegar komið úr frönsku og
finnast tvær skýringar á uppruna þess. Önnur vísar
í trois quarts, sem inerkir þrír fjórðu, en ekki er
upplýst nánar hvernig það hæfir áhaldinu. Hin orð-
skýringin vísar í trois carre, sem merkir þrjár hliðar,
og þá er bent á að oddurinn hvassi hafi oftast verið
þrístrendur. Islenska heitið holstingur á vel við,
hvort sem litið er til skýringar Wileys eða Sted-
mans. Hol getur ýmist vísað í líkamsholið, sem
stungið er á, eða holnálina, sem notuð er, og sting-
ur merkir meðal annars: áhald til að stinga með,
broddur, hvass oddur (Orðabók Menningarsjóðs).
Vinurinn, vinan
Undirritaður var nýlega stöðvaður á Snorrabrautinni
í Reykjavík á leið af orðanefndarfundi. Fyrstu orð
44 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87