Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 45

IÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
hins unga fulltrúa réttvísinnar voru þessi: „Heyrðu
vinurinn! Má ég sjá ökuskírteinið þitt?“ Ekki tjáði
að malda í móinn við þeirri beiðni, en undirrituðum
fannst óneitanlega talað „niður“ til sín.
I tilefni af þessu rifjaðist upp nokkurra ára
gömul umræða um notkun ávarpsorðanna vinur-
inn og vinan. Viðmælandi undirritaðs í þeirri um-
ræðu var kona úr læknastétt. Hún fullyrti þá að
konur, sem væru læknar, yrðu oftar fyrir því en
karlar, að talað væri „niður“ til þeirra á þennan
hátt af starfsbræðrum þeirra.
Orðabók Menningarsjóðs upplýsir að nafn-
orðið vinur merki kcer félagi, náinn kunningi, e-r
sem hefur trúnað e-s. Ekkert af því á við um sam-
band undirritaðs við ókunnugan lögregluþjón,
sem hefur staðið hann að verki við umferðarlaga-
brot. Kvenkynsorðið vina er hins vegar talið merkja
vinkona, vinstúlka. Varla hæfa þau orð heldur
sambandi lítt kunnugra starfsbræðra af gagnstæðu
kyni.
Vafalítið eru ávarpsorð af þessu tagi ekki illa
meint, en þó má ganga að því sem vísu að lögreglu-
þjónninn ungi noti þau ekki við sína æðstu yfir-
menn. Undirritaður hefur einnig oft mátt þola það
í símtölum við unga aðstoðarlækna á deildum
sjúkrahúsanna að vera kallaður „vinur“ af annars
ókunnugum mönnum. Á þeirri stofnun í Banda-
ríkjum Norður-Ameríku, þar sem undirritaður var
í sérnámi, var þess vandlega gætt að óviðeigandi
ávarpsorð væru ekki notuð milli starfsmanna
(darling! love! sweetie!). Skyldi einhver regla vera
til um slíkt á hérlendum sjúkrastofnunum?
Pá þykist undirritaður oft hafa orðið var við
það á liðnum árum að læknar noti stundum óvið-
eigandi ávarpsorð við sjúklinga sína, og að þá sé
gjarnan gerður mannamunur. Þannig hafa þung-
aðar konur öðrum fremur kvartað undan kvensjúk-
dómalæknum og ljósmæðrum, sem kalli þær stöðugt
„elskurnar“, og eins mun hinn almenni eftirlauna-
þegi oftar vera kallaður „Jón minn“, en virðulegir
athafnamenn og ráðherrar. Því er spurt: „Er ekki
þörf á því að opinberir starfsmenn, þar á meðal
læknar og aðrir heilbrigðisstarfsmenn, hugsi meira
um framkomu sína og ýmsa almenna kurteisis-
siði?“
FL 1992; 10(12): 4
Funda- og ráðstefnumál
í ORÐAPISTLI f JANÚAR 1991 VAR RÆTT
lítillega um íslenskt „læknamál“, og tekin
dæmi um óþarfa slangurorð sem notuð voru
á tveimur fræðslufundum á Landspítala. Það hefur
lengi verið skoðun undirritaðs að læknar geti gert
betur á slíkum fundum og að þeir eigi að leggja
metnað sinn í það að nota íslensk fræðiorð og forðast
erlendar slettur og óþörf slanguryrði. Á Ráðstefnu
um rannsóknir í læknadeild í desember 1992 tóku
ýmsir eftir því að heiðursfyrirlestur prófessors
Þorsteins Loftssonar var fluttur á sérlega vönduðu
máli. Augljóst var að fyrirlesarinn gerði sér far um að
nota íslensk fræðiorð og að þau örfáu erlendu slangur-
yrði, sem þó flutu með, virtust notuð af ráðnum huga.
Undirritaður skrifaði hjá sér ýmis góð fræðiorð úr
fyrirlestrinum, en um leið fæddist sú hugmynd að gera
könnun á orðanotkun annarra fyrirlesara á ráðstefn-
unni. Nú skal frá henni sagt.
Efniviður
Könnunin náði til 28 fyrirlestra hjá 15 körlum og 10
konum. Aldur þeirra var ekki sannreyndur, en útlit og
hreyfingar á sviði voru notuð til að skipa þeim í þrjá
aldursflokka: ungflokk (7), miðflokk (16) og meistara-
flokk (2). Starfsheiti voru síðan notuð til að raða í
aðalflokkana: læknar (17), hjúkrunarfræðingar (3) og
aðrir (5), en læknum var einnig skipað í undirflokk-
ana: sjúkrahúslæknar (10), heimilislæknar (4) og aðrir
læknar (3). Fyrirlestrar voru úr flokkunum kvensjúk-
dómar, krabbamein, augu, slys, sýkingar, klínískar
rannsóknir, lífeðlis- og lífefnafræði og réðist það val
fyrst og fremst af áhuga undirritaðs á efninu. Orða-
notkun hjá fundarstjórum var ekki skráð sérstaklega,
en þegar líða fór á könnunina varð ljóst að hjá sumum
þeirra var hún síst til eftirbreytni.
Aðferðir
Hver fyrirlestur var metinn huglægt með tilliti til þess
hvort fyrirlesari virtist gera sér far um að flytja efni
sitt á góðri íslensku eða ekki. Óþarfar slettur og
slanguryrði voru skrifuð niður, en þó þannig að hvert
orð var einungis skráð einu sinni hjá hverjum fyrir-
lesara. Tilraun var gerð til að bera saman einkunna-
gjöf úr huglæga matinu og það hvort fyrirlesari virtist
fylgja skrifuðu handriti eða ekki. Þá var gerð sérstök
könnun á því hvort einkenni sessat-veikinnar væru til
staðar eða ekki, en veikin felst í því að ómerkingarnir
sessat, sensat, semsatt eða sesst skjóta upp kollinum
þegar fyrirlesari hikar í flutningi. Auk ofantalins voru
skráðar ýmsar athugasemdir og loks var tilraun gerð
til að safna nýjum, íslenskum fræðiorðum.
Niðurstöður
Huglæga matið leiddi í ljós að einungis 60% (15 af 25)
fyrirlesara virtust gera sér sérstakt far um að íslenska
fræðimál sitt og var þar enginn munur á konum og
38
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 45