Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 98

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Teppukvef
Michael Clausen, barnalæknir, skrifar
frá Akureyri og gerir grein fyrir ástandi sem
ung börn fá stundum þegar þau veikjast af
veirum og kallast á ensku „bronchiolitis“ og á
sœnsku „obstructiv bronchitis“ og einkennist af
kvefeinkennum og teppu í lungnapípum.
Michael er ekki sáttur við þau íslensku heiti
sem tilgreind eru í Iðorðasafni lækna og leggur
fram sína eigin tillögu: Mín tillaga er aö við köllum
það teppukvef ástandið sem einkennist af hvœs-
andi, lengdri útöndun hjá veikum börnum yngri en
2ja ára, sem eru án ofnæmiseinkenna.
Kvef
Erindi Michaels gefur tilefni til þess að taka heitið
kvef til svolítillar skoðunar, en það hefur lengi beðið
á verkefnalista undirritaðs. Islensk orðabók Máls og
menningar lýsir kvefi þannig: algengur farandkvilli,
venjulega samfara bólgu í slímhimnu koks og háls,
stundum hósta. Lesandinn er litlu nær. Islenska al-
fræðiorðabókin gerir mun betur: kvefsótt: algengur,
smitnœmur veirusjúkdómur í slímhúð nefs og háis;
lýsir sér með nefrennsli, hnerra, höfuðverk, hita-
slæðingi, beinverkjum og oft háls- og barkabólgu.
Best er þó lýsing læknisfræðiorðabókar Stedmans
undir flettunni cold: Veirusýking í efri öndunarvegi
sem einkennist af vökvafyllu í slímhúðinni, vatns-
kenndu nefrennsli og almennum lasleika sem varir
þrjá til fimm daga. íðorðasafn lækna tekur í sama
streng um comnion cold og gefur þar íslensku heitin
kvef kvefsótt og bráð kvefsótt án sérstakrar aðgrein-
ingar. Svo má því skilja að um samheiti sé að ræða.
Heitin kvef og kvefsótt koma fyrir í íslensk-
danskri orðabók Sigfúsar Blöndal frá 1920-1924,
en þar er gerður sá greinarmunur að kvefsótt er
talin „farandkvilli“. íslensk læknisfræðiheiti Guð-
mundar Hannessonar frá 1954 tilgreina kvef sem
eina af íslensku þýðingunum á catarrhus, en bráð
kvefsótt er tilgreind sem þýðing á catarrhus re-
spiratorius acutus. Gríska sögnin katarrhcin merk-
ir að renna eða flæða niður. Fyrrgreind orðabók
Stedmans lýsir catarrh þannig: bólga í slímhúð
með auknu flœði slíms eða vilsu. Ekki er sérstak-
lega vísað í slímhúð öndunarvegar og nú er fengin
skýringin á því að Iðorðasafn lækna geymir nokk-
ur kvefheiti sem nota má um bólgur með slím- eða
Cephalosporin
Um miðjan desember barst beiðni um
tillögu að íslenskri stafsetningu lyfjaheitisins
cephalosporin. Til fróðleiks má nefna að
bólguvilsurennsli úr öðrum líffærum, svo sem
magakvef ristilkvef, augnkvef lungnakvef og jafn-
vel legkvef.
Gríska læknisfræðiheitið coryza vísar hins
vegar sérstaklega í öndunarfærin og er þýtt á
ensku sem acute rhinitis og á íslensku sem nefkvef.
Það er talið samsett úr nafnorðinu korys, sem
merkir hjálmur eða höfuð, og sagnorðinu zeein,
sem merkir að sjóða, ólga eða freyða. Greinilegt er
að snemma urðu læknisfræðiheiti lýsandi.
Að lokum má minnast á nafnorðið kvefja. Ið-
orðasafn lækna gefur heitin slímhúðarbólga og
kvefja undir flettunni catarrh, en í íslensku orð-
sifjabókinni má finna sögnina að kvefja í merking-
unni að kœfa eða stífla.
Kvefja
Helsti gallinn við tillögu Michaels er sá að heitið
teppukvef vísar ekki sérstaklega í þau líffæri sem
teppt eru, berkjurnar. Teppukvef gæti allt eins vísað í
stíflað nef eða stíflaða görn. Spurningin er nú hvort
ekki megi taka þetta nýja nafnorð, kvefja, til að nota
um kvefmeð stíflu og að bæta síðan við tilvísun í það
líffæri sem stíflað er eða teppt. Berkjukvef er bólga í
berkjuslímhúð með auknu slím- og vilsurennsli og
berkjukvefja yrði þá berkjukvef með teppu eða stíflu.
An þess að leggjast beinlínis gegn tillögu Michaels er
þessu hér með varpað fram, honum og öðrum áhuga-
mönnum til umhugsunar. Aðrar tillögur eða frekari
umræða væri vel þegin.
Veiruflétta
Ovænt rak nýlega á fjörumar heitið virus complex. I
latínu má finna orðin complexio sem merkir sam-
tenging eða sameining og complexus sem merkir
samofinn. Af orðabókum má ráða að nafnorðið
complex geti merkt samstæða, kerfi, flóki, flœkja
eða flétta. Ein af orðskýringunum getur þess að líf-
færafræðileg samstæða sé mynduð úr þremur eða
fleiri skyldum fyrirbærum. Líffæra- og vefjafræði-
heitin frá 1995 gera ráð fyrir að complex fái íslenska
heitið flóki. Hér má þó vera að veirusamstæða hæfi
betur, jafnvel veiruflétta.
Lbl 1998; 84:63
heitið er dregið af ættkvíslarheiti tiltekinna sveppa,
Cephalosporium. Sveppimir framleiða lyfjaefni sem
geta unnið á sýklum, skyld penisillíni en ónæm fyrir
98 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87