Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Side 27

(ÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Orðaþing
Nokkrir fulltrúar orðanefndar
læknafélaganna sóttu orðaþing sem Islensk
málnefnd og Menntamálaráðuneytið héldu
laugardaginn 9. mars síðastliðinn. Þangað var boðið
orðanefndum og öðrum sem áhuga hafa á íðorða-
starfsemi. Yfirlýstur tilgangur þingsins var sá „að
koma á framfœri upplýsingum um það sem mennta-
málaráðuneytið og íslensk málnefnd hafa gert og
hyggjast gera til þess að efla íðorðastarfsemi í land-
Starfsemi íslenskrar málnefndar og íslenskrar
málstöðvar var kynnt, svo og bráðabirgðatillögur um
tilhögun íðorðastarfsemi í landinu. Þá var kynnt starf
þriggja orðanefnda, flugorða-, tölfræði- og
bflorðanefnda. Fram kom að fengist hefðu
upplýsingar um tilvist 31 orðanefndar, þó að
sennilega væru þær ekki nærri allar virkar. Ymis
orðasöfn, orðaskrár og orðalistar hafa verið gefin út
á undanfömum árum og áhugi virðist stöðugt
vaxandi í margs konar fræði- og tæknigreinum.
Sjónarmið þýðenda fjölmiðlaefnis og orðabóka voru
einnig kynnt. Flest af þessu var athygli vert, en raun
var að hvað fyrirlesurum tókst illa að fylgja
tímasettri dagskrá.
Leiðbeiningarit
Merkasta framlagið á þinginu, að mati undirritaðs, var
kynning á drögum að Leiðbeiningariti fyrir
orðanefndir og aðra þá sem áhuga hafa á vali og
skráningu íðorða. Um er að ræða nærri 80 blaðsíðna
bækling í þremur köflum sem fjalla um: 1. Aðferðir og
markmið í íðorðastarfsemi. 2. Leiðbeiningar um
orðmyndun. 3. Lýsingu á gagnagrunni fyrir skrásetn-
ingu á íðorðum. Höfundar eru Ari Páll Kristinsson,
Sigrún Helgadóttir og Sigurður Jónsson og var ritinu
dreift endurgjaldslaust til þátttakenda, „svo að þeir
sem þingið sæktu fœru ekki tómhentir heim á leið‘\
eins og segir í formála.
í öðrum kafla ritsins er m.a. fjallað um fjórar
meginleiðir til að auka orðaforða íslenskrar tungu.
Þær eru: 1. Samsetning, nýtt orð er búið til úr
tveimur eða fleiri eldri orðstofnum, til dæmis sjón-
varp, sem myndað er úr nafnorðunum sjón og varp.
Af því tilefni má nefna að þetta orð, sjónvarp, hefur
náð að festast í málinu þó að það sé órökrétt, því að
ekki er varpað sjón heldur myndum. Hljóðvarp er
mikln rökréttara heiti, en hefur þó ekki náð sömu
vinsældum. Þessa staðreynd um ófyrirsjáanlegar
vinsældir nýyrða mega harðlínumenn í hópi
orðasmiða vel hafa í huga. 2. Afleiðsla, þannig að
orðstofn, sem til er í máhnu, fær á sig forskeyti eða
viðskeyti til að rnynda nýyrði, til dæmis er orðið
forspá myndað úr forskeytinu for- og nafnorðinu
spá. 3. Orð fær nýja merkingu, oftast þannig að
gamalt, lítið notað orð er tekið upp aftur til að nota
um nýjan hlut eða hugtak. Þetta er talin vandasöm
aðferð, en orðið skjár, sem nú er notað urn myndflöt
á sjónvarpi eða tölvu, sýnir að stundum getur vel
tekist. 4. Erlent orð er aðlagað. Tilnefnd dæmi eru
jilma, keðja og tafla. Ekki er þó mælt með þessari
aðferð, því að hætta er á að aðlögun sé sjaldnast
nógu vönduð. Oft verður því þó ekki stjórnað hvaða
orð festast í málinu svo sem dæmin um píanó, kók og
Skóda sýna.
Bréfasími - símabréf
Á orðaþingi var lítillega minnst á nýyrði fyrir heitið
telefax. Þetta erlenda orð er myndað úr orðstofnunum
tele-, sem þýðir fjar-, og faesimile sem þýðir nákvœm
eftirgerð eða eftirmynd. Tækin, sem vinna það verk að
koma bréfum og myndum símleiðis milli stofnana, eru
nú sem óðast að koma inn á heilbrigðisstofnanir.
Nauðsynlegt er að nota nú tækifærið og láta íslenskt
orð vinna sér hefð í stað þess erlenda. Stungið hefur
verið upp á orðunum bréfasími, myndsími, myndriti
eða myndsendir um þetta tæki og orðinu símabréf
eða símbréf urn það sem sent er.
Skorað er á heilbrigðisstarfsmenn að taka upp eitt
af þessum íslensku orðum (eða að koma með nýtt og
betra orð!), og sérstaklega er skorað á þá sem ráða
prentun bréfa og bréfsefna heilbrigðisstofnananna
að láta nú ekki erlenda orðið telefax festast í sessi.
Úr fórum Orðanefndar
Starfshópur úr Orðanefnd vinnur nú að þýðingum á
íðorðum í fósturfræði, Nomina Embryologica. Nýlega
var rætt um samræmingu á þýðingum þeirra orða þar
sem gríski orðstofninn -plasia kemur fyrir.
Samkvæmt læknisfræðiorðabókum er plasia formun,
myndun eða vöxtur. Orðin, sem vinnuhópurinn fjall-
aði um, og þýðingar þeirra eru birt hér til kynningar,
án sérstaks rökstuðnings að sinni.
Anaplasia = óvöxtur,
aplasia = vaxtarleysi,
dysplasia = rangvöxtur,
heteroplasia = villuvöxtur,
hypcrplasia = ofvöxtur,
hypoplasia = vanvöxtur,
macroplasia = stórvöxtur,
metaplasia = umvöxtur,
microplasia = smávöxtur,
neoplasia = æxlisvöxtur,
paraplasia = hjávöxtur,
retroplasia = afturvöxtur.
FL 1991; 9(4): 2-3
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 27