Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 101

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
mennar vinsældir, þó að hugmyndum hans um
efnafræðilega byggingu grunnefnisins væri fljótt
hafnað. í frönskum textum frá þeim tíma má einn-
ig finna stafsetninguna protéine og í þýskum
textum protei'n. Hin mikla almenna orðabók
Websters gefur stafsetninguna protein og tvo
möguleika í enskum framburði: „prótín" eða
„próteín“, og svo má skilja að sá fyrri sé algengari.
íslenska umritunin prótín byggir á þessum
fyrrnefnda framburði. Undirrituðum finnst það
mun skárri kostur en hinn. Þriðji möguleikinn er
sá að bera stafina ei fram sem tvíhljóð (með „ei“-
hljóði).
Islenska heitið eggjahvítuefni hefur lengi verið
í notkun, en er óþjált og hugnast ekki öllum. Gaman
væri að heyra skoðanir lesenda á þessum málum.
Apoptosis
Umræður við hádegisverðarborðið í matstofum spítal-
anna eru oft fjörugar og fyrirfram er aldrei að hægt
vita hvaða stefnu þær taka. Rætt er um úrlausnir á
vandamálum sjúklinga, almenn læknisfræðileg efni,
starfsemi á sjúkradeildum, vísindalegar rannsóknir,
persónuleg áhugamál, stjórnmál, menningarmál og
ávirðingar náungans, eins og gengur. Nærvera undir-
ritaðs vekur stundum upp umræðu um íðorð og er
það oftast vel þegið, bæði að fá fram óskir um aðstoð
við myndun nýrra heita, ábendingar og gagnrýni
vegna eldri heita eða nýjar tillögur og hugmyndir.
Sigurður V. Sigurjónsson, röntgenlæknir, er
víðlesinn í raunvísindum og huglægum fræðum og
hefur að auki frjóan huga. Hann velti upp hugtak-
inu apoptosis urn leið og hann eitt sinn mundaði
gaffalinn yfir hrokuðum diski. í huga hans hefur
sjálfsagt verið fullvissa um að ekki yrði horfellir
þann daginn og fram kom tillaga að íslenska heit-
inu frumufellir.
Fræðiheitið apoptosis finnst ekki í íðorðasafni
lækna, enda nýtt af nálinni. Uppruninn er úr
grísku þar sem forskeytið apo- (stytt í ap- á undan
sérhljóða) getur haft nokkrar merkingar: af frá,
aðskilinn frá, leiddur af í burtu frá, en optosis
(ritvilla, sjá næsta pistil) táknar fall eða það að
falla. í læknisfræðiorðabók Stedmans er apoptosis
lýst þannig að um sé að ræða úrfellingu stakra og
dreifðra frumna úr vef niðurbrot þeirra og upp-
töku í átfrumur. Þarna er vísað í frumudauða í
heilbrigðum vef, án ytri orsaka, og því gjarnan
bætt við í fræðilegum skilgreiningum að frumu-
dauðinn sé þegar ráðgerður eða „forritaður“ (pro-
grammed cell death).
Undirrituðum lýst vel á tillögu Sigurðar. Nafn-
orðið fellir hefur að vísu verið notað um efni sem
valda kekkjun eða útfellingu, agglutinin og pre-
cipitant, en Orðabók Máls og menningar leyfir
tvær merkingar: 1. hungur- eða hordauði; 2. sá sem
fellir. Þá eru fjárfellir og horfellir gömul í málinu,
notuð um dauða búpenings af völdum sjúkdóms
eða fæðuskorts.
Lbl 1998; 84: 330
Evidence based medicine
I 98. PISTLI VAR FJALLAÐ UM UM HEITIÐ
evidence based niedicine og gert ráð fyrir
framhaldi í næsta pistli þar á eftir. Af
ýmsum ástæðum tókst það ekki, en nú skal haldið
áfram þar sem frá var horfið.
Tölvuleit í greinsöfnum læknisfræðinnar leiddi
fljótt í ljós að heitið er nýlegt og mjög í tísku um
þessar mundir. An teljandi fyrirhafnar fundust
fræðigreinar á sviðum geðlækninga, heimilislækn-
inga, hitabeltissjúkdóma, hjartalækninga, kven-
sjúkdóma, nýburalækninga, skurðlækninga og
sýklafræði. Ekki verður gerð tilraun til þess að
rekja sögulegan uppruna heitisins, en oft bar fyrir
augu nafn kanadíska læknisins Davids L. Sackett.
Skilgreining hans á hugtakinu að baki heitinu lítur
þannig út í þýðingu undirritaðs: samviskusamleg,
skilmerkileg og yfirveguð notkun á nýjustu og
bestu staðreyndum til þess að taka ákvarðanir við
umönnun einstakra sjúklinga. Þessi skilgreining
vísar til þeirrar aðferðar sem nota beri við grein-
ingu sjúkdóma og meðferð sjúkra. Ótvíræð tengsl
eru við tiltekna námsaðferð, problem based learn-
ing, lausnalcitarnám, sem fjallað var um í 97. pistli.
Báðar aðferðirnar fela það í sér að sérhvert klín-
ískt tilvik verði skilgreint sem vandamál og að
lausnar sé alltaf leitað í sameiginlegum þekkingar-
forða læknisfræðinnar. Ahersla er lögð á að sér-
hver meðferð verði studd marktækum vitnisburði
úr vísindalegum rannsóknum, þannig að gagnsem-
in sé fullkomlega sönnuð. A þann hátt verði lækn-
ingarnar skilvirkar og ekki byggðar á takmarkaðri
persónulegri reynslu. Gagnrýnendur telja hins
vegar að með þessari kröfu sé verið að hefta hið
klíníska frelsi læknisins og jafnvel að ganga af
læknislistinni dauðri. Sjálfvirk rannsóknartæki
muni sjá um greiningu, forrit vinni úr upplýsing-
unum, tölvur leiti uppi niðurstöður annarra og að
„leyfð“ meðferð verði síðan sú ein sem hefur verið
vísindalega sönnuð að gagnsemi. Sackett leggur þó
áherslu á að hlutverk læknisins sé að sameina sína
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 101