Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 39

MINNISGREINAR UM FORNSOGUR
29
í huga kristin verk frá þrettándu öld, frásagnir sannsögulegra at-
burða, einsog Yillehardouin og Joinville, finnunr vér glögt að
saga Olafs helga eftir Snorra Sturluson er af alt öðrum heimi, í
rauninni alls ekki kristin bók þó frambornar séu í lok hennar jar-
tegnasögur dýrlíngsins hráar. Einginn kristinn höfundur nema
Snorri hefur á 13. öld né endranær lýst dýrlíngi sem túnguskerara
og augnaútkræki, og aðeins trúlítill maður sætir lagi að hafa Krist
og kristni í flimtíngum, einsog Snorri gerir í þessari einstæðu dýr-
língsævisögu, með orðum Gaukaþóris, Afrafasta, Hræreks; og víð-
ar; eða líkja presti til skémanns, sem hann lætur Eirík rauða gera,
kallandi Leif hepna hafa með flutníngi slíks manns til Grænlands
fyrirgert þeirri verðskuldun er hann ávann sér með björgun skip-
reika manna í hafi.
Slíkt djúp er staðfest milli íslenskra bókmenta og evrópskra á
þessum tíma að skilríkur lesandi hnýtur um kristilega litað orðtak
í hinum bestu ritum vorum, og setníng, þó ekki sé nema orð með
klerklegum blæ, verkar einsog einhverskonar aðsótt truflandi glys
sem á þarna ekki heima, falskur tónn; vér skipum ósjálfrátt þeim
verkum íslenskum í lægri floklí sem eru alkristin að hugsun, svo
jafnvel snildarverk einsog Sólarljóð hefur ekki öðlast náð fyrir
augum vorum líkt því sem hin heiðna Völuspá.
Þó ótrúlegt kunni að virðast á þeirri öld þegar ekki er nema ein
kenníng þekt í Evrópu, og afvik frá henni, villutrúin, er ægilegastur
höfuðglæpa næst myntfölsun, er munur vorra bókmenta og ev-
rópskra fyrst og fremst munur á lífsskoðun. Ég á þó ekki við að
fram komi í fornritum vorum neinn þessháttar sérskilníngur kenn-
ínga, sem stundum gat leitt til átaka innan kristindómsins sjálfs,
einsog beguin-hreyfíng, valdensar, alhígensar, ný-maníkismi, og hvað
það nú hét altsaman, þaðanafsíður afneitun kristins dóms. Öðru
nær, trúarofstæki er ekki til í þessum bókmentum. Aðeins halda
vorar bókmentir og kristnar gerólíkan skilníng á mannlífi og mátt-
arvöldum, svo ólíkan að hugmyndirnar rekast ekki einusinni á;
hér er um að ræða tvær lífsstefnur sem eru hvor annarri svo ó-
kunnar, að þær fá aldrei færi á að deila. Það sýnir ákveðið óhæði
við kristinn dóm, sem eingum villuflokki kristnum væri til trúandi,
að jafnan er talað af ástríðulausri velvild um kirkjuna í fornsög-