Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Page 42

32
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
14
Þrátt fyrir dálítið af óhjákvæmilegri liirðrómantík í Islendínga-
sögum, standa hetjur Jieirra ekki í þjónustu þesskonar göfugs kon-
úngs, heilags eða hálfheilags, sem vill kristna heiðíngja en drepa
þá ella, Jiaðanafsíður guðs, einsog hetjur frönsku sagnkerfanna.
Hinsvegar er þeim konúngum sem vilja kristna Íslendínga lýst sem
viðsjálsgripum. í okkar fornsögum úir og grúir af sjálfstæðum
höfðíngjum sem fara sinna ferða, margir Asatrúar, sumir kristnir
eða prímsigndir, aðrir guðlausir á barhariskan hátt, trúandi á mátt
sinn og megin; en allir geta tekið sér í munn hið fræga svar Gaungu-
hrólfs: „Vér höfum eingan konúng. Vér erum allir jafnir.“ Ef vér
skygnumst um í einu höfuðskáldverki óbundins máls frá þrettándu
öld, Brennunjálssögu, finnum vér þess ekki dæmi að kristileg grund-
vallaratriði, svosem guðleg forsjón og Jivíumlíkt, ráði þar skipun
viðhurða, vopnaviðskiptum eða leikslokum. Hvorki víg Gunnars á
Hlíðarenda og Höskuldar Hvítanessgoða né aðrir stórviðburðir
verksins, allrasíst Njálsbrenna sjálf, leitast með nokkrum hætti við
að vera sönnunargagn um guðlega forsjón ellegar stuðla til þess
að dýrð guðs mætti verða meiri í tíma og eilífð. Siðgæðisforsagnir
í forníslenskum bókmentum hinum upprunalegu virðast ekki hafa
neitt „æðra“ markmið, þ. e. trúarlegt, nema ef telja skyldi undir
siðgæðisreglu Jrá frómu hugsjón víkínga að mega falla í orustu
markaður Óðni til að tryggja sér vist með Einherjum í Valhöllu,
— sem vafalaust hefur þó aldrei verið almenn siðgæðisforsögn.
Hávamál, sem halda án efa margar almennar siðgæðisforsagnir úr
heiðni, miða siðalögmál sitt við það eitt hvað skynsamlegt sé og hag-
felt í mannlegu félagi, og eiga í því sammerkt við þroskaða félags-
hyggju allra tíma, þarámeðal vorra. í sambandi við brýníngar um
hagfelda og skynsamlega hegðun manna í samfélagi sínu er ekki
látið örla á neinu eilífðarfyrirheiti að launum, einsog í kristnum
dómi, því síður að hagfeld og skynsamleg hegðun manna eigi að
þjóna nokkrum guðfræðilegum markmiðum, svosem vera yfirbót
fyrir syndir manna gegn guði, kaupa menn undan refsíngum annars
heims eða þvíumlíkt.
I hefðhundnum evrópiskum skáldbókmentum, bókmentum krist-
ins anda, frá elleftu öld og altframá daga Dickens og Jóns Thor-