Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Side 50

40
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
njálssögu, haft meiri áhrif á Íslendínga og verið í hugum okkar
stærri atburður en Flugunrýrarbrenna, sem átti sér stað í raun á
tíð Njáluhöfundar, eða hvaða brenna önnur sem gerst hefur með
sagnfræðilegum sanni á íslandi. Þessir karlar höfðu það unrfram
nrarga skáldsagnahöfunda nútímans að kunna að segja sögu svo
hún varð áheyrendunr að sýn og raun. Höfundur Njálu undirbýr
Njálsbrennu svo rækilega innan verksins að íslenskum lesanda finst
í dag einsog fyrir sjö hundruð árum að þarna sé að gerast einn
rnesti viðburður sem orðið hafi. Mynd Egils er þannig dregin í
Egilssögu, að þessi persóna verður Islendíngi jafnan sannveruleg-
astur manna. Svipuðu máli gegnir unr Gretti. Eingar sannsögulegar
þersónur frá 13. öld eru þó jafnlifandi og hinar uppdiktuðu persón-
ur Brennunjálssögu, enda hafa þær sennilega átt sterkari þátt en
flest annað í því að skapa hinar sígildu manndómshugsjónir íslensku
þjóðarinnar.
Gildi skáldverks fer ekki hvað síst eftir því hve heill, óháður og
sjálfbjarga heimur það er, þess unrkomið, sjálfstæður veruleiki, að
bergnema svo hlustandann að hann efist ekki á stund flutníngsins
að „satt“ sé sagt; það er leyndardónrur sefjunarinnar. Að þessu
leyti er sagnlist gagnstæð sagnfræði. Hinn frunrstæði barbariski
eða hálfbarbariski heili getur ekki gert uppámilli þess sem er sagn-
fræðilega rétt og hins sem er í listrænum skilníngi áhrifamikið; og
hann sefjast ekki aðeins af listaverkinu á stund flutníngsins, heldur
losnar ekki undan sefjuninni uppfrá því, líður illa eða reiðist ef
einhver ber brigður á „sannfræði“ listaverksins við hann síðar;
verður einginn endi á þeim skrýtnu röksemdum sem hann ber fram
til að „sanna“ listaverkið. Gott dæmi um slíkan frumstæðan mann
undir áhrifum sefjunar ævilángt var sá gamli góði doktor Finnur
Jónsson í Kaupmannahöfn. Frægur Suðurnesjabóndi, sem var svo
mikil hetja að hann gat étið tvö rúgbrauð í einu, gekk út af miðj-
um sjónleik í Reykjavík á öldinni sem leið, svo mælandi: „Nú fer
að fara um mig: þar drápu þeir einn.“ Þetta er einnig afstaða
barnsins gagnvart list.
Nú er ekki þarmeð sagt að listaverk einsog Brennunjálssaga hafi
eingan sagnfræðilegan stuðníng eða sannsöguleg rök fyrir sér, því
það hefur hún vissulega þó höfundurinn fylgi þeirri reglu góðra