Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 60

50
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
framar öðru að sanna með rökum að atburðir þeir sem hann greinir
hafi gerst með þeim hætti sem hann vill vera láta. Það er hérumbil
sama hvaða atburður er rökstuddur í Njálu, um sennileik er aldrei
liirt eftir raunskilníngi vorra tíma, heldur ævinlega valin sú orsök
sem best fer í mynd.
Eitt af því sem færir Njálu nær hlutrænum veruleik en obbinn
af erlendum samtíðarbókmentum kemst, er sú staðreynd að höfuð-
atburðir verksins eru allir „náttúrlegir“, en ekki guðfræðilegir, —
og þetta veldur því eitt meðal annars, að Njála er heiðíngleg bók
á þrettándu öld. Einginn ákvarðandi atburður í verkinu gerist utan
hins skilvitlega raunheims, þar koma hvorki fyrir einglar né djöflar,
ekki einusinni norraán tröll eða draugar, að nokkrum fyrirburðum
undanteknum, flestum kríngum Brjánsbardaga; aldrei ber við í
sögunni sjálfri að guðdómspersónur ryðjist framfyrir skjöldu til
að raska gángi sögunnar eða draga atburðina á órætt svið.
En þó allir höfuðatburðir Njálu séu „náttúrlegir“ má fullyrða
að einginn þeirra hefði getað gerst af þeirri orsök sem tilgreind er
í verkinu. Orsökin er altaf bundin einhverju sýníngaratriði, ein-
hverri stílfærðri mynd. Til dæmis er líklegt, kanski meira að segja
sagnfræðilega rétt, að Gunnar á Hlíðarenda hafi verið feldur og
barist áður einn við ofurefli. Sömuleiðis er vellíklegt að „Njáls-
brenna“ hafi átt sér stað. En hafi þessir atburðir gerst í raun er
það eitt víst að þeir hafa ekki gerst með þeim hætti né orsökum
sem segir í sögunni. Til þess okkur verði ljóst hve rökstuðníngur
þessara atburða er valtur skulum við aðeins hugsa okkur að frá-
sögnin af vígi Gunnars og brennu Njáls, ásamt undanfara beggja
þessara viðburða einsog hann er rakinn í sögunni, væri skýrsla
gefin fyrir rétti útaf þessum atburðum og tildrögum þeirra. Hversu
mikið mundi venjulegur rannsóknardómari geta tekið gilt í þessum
skýrslum? Hvers virði mundi hann telja sönnunargögnin? Eða
vitnin?
Virðum ögn nánar fyrir okkur rökstuðníng þessara tveggja höf-
uðatburða. í Njálu er það mikil saga hvernig fjöldi manna úr
ýmsum sveitum snýst til fjandskapar við Gunnar á Hlíðarenda.
Deilurnar leiða til sívaxandi mannvíga uns Gunnar fellur. Það er
mjög erfitt að átta sig á um hvað er deilt, orsakirnar eru sóttar i