Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 63

MINNISGREINAR UM FORNSÖGUR
53
allir dómar um hana meira eða minna útí hött ef þeir eru feldir
samkvæmt forsendum náttúrustefnunnar.
24
Því fer þó fjarri að höfundur Brennunjálssögu sé sálarlaus ypp-
skrifari, einsog laungum var alrnenn skoðun fræðimanna. Fá ís-
lensk skáld voru gjöfulli en sá maður. Hann hefur blásið í yrkisefni
sín þeim lífsanda að bestu verk síðari skálda óbundins máls fölna
í samanburði við verk hans. Þetta skáld lifir í slíkri hæð að frá
þeim stað þar sem hann stendur sjást ekki nema tindar hæstu fjalla
í bókmentum heimsins. Ekkert verk geymir viðlíka endurkast af
atburðum þrettándu aldar á íslandi. Hvergi er vitund þeirrar aldar
um inexorabilia opinberuð í annarri eins hámentun formsins. Enn
í dag er orðræðulist höfundarins slík að ekki verður bent á neitt
fullkomnara í heimsbókmentunum — vottur þess hve sterk upplifun
menskra hluta leynist undir hinu fágaða ytraborði verksins. Þó
yrkisefnin séu almenníngsgóss á sama hátt og Troilus og Criseyde
var fyrir daga Chaucers, Handet fyrir daga Shakespeares, hefur
hann gætt þau lífi aldar sinnar, fegurð, þjáníngu og ægileik ekki
síður en þeir höfuðsnillíngar, sem ég nú nefndi, í meðhöndlun sinni
á almenningsgóssi. En í stað þess að opna hjarta sitt beygir hann
stíl sinn miskunnarlaust undir meinlætafullan sjálfsaga. Og ein-
mitt þessvegna verður hið ósagða sterkast í þessu verki.
Það hefur færst kreppa yfir þjóðina, kreppa sem var ekki sjálf-
skaparvíti, heldur á orsakir sínar í hinni miklu uppgángsöld sem
þá er runnin yfir Evrópu og gerir okkur ósamkepnishæfa til að
versla og sigla; þjóðarbúskapur okkar hefur dregist saman; við
eigum ekki leingur skip; af tveim aðaliðnaðarvörum okkar hefur
sala annarrar, vararfeldanna, lagst niður með öllu; og skreið-
arverslun er enn ekki hafin; þetta eru niðurstöður rannsókna Jóns
Jóhannessonar. Höfðíngjarnir íslensku standa áratugum saman
í ófriði hver við annan útaf yfirráðunum yfir landinu. Því stríði
lýkur með því að ríkisvaldinu er glutrað í hendur erlendum kon-
úngi. Sorgleikir fornsagnanna endurspegla þetta slys. Njáll og synir
hans hljóta að tortímast, það er ekkert afl til sem getur hjargað
þeim, og þó er sökin ekki þeirra, Á bakvið harmsögur Njálu má sjá