Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Síða 123

UMSAGNIR UM BÆKUR
Halldór Stefánsson: INNAN SVIGA. Andlátssaga.
Reykjavík, 1945. Mál og menning. 166 bls.
Þetta er örstutt saga, sem hægt er að lesa með morgunkaffinu í einni snertu.
En lesandinn lifir furðu mikið þá stuttu stund. Bókin verður löng í endur-
minningunni, þar sem sumar aðrar bækur, sem lengi er verið að lesa og mikið
haft fyrir að paufast í gegnum, geta skroppið undarlega saman eftir á. Þetta
er sem sé ekki aðeins andlátssaga, heldur heil ævisaga manns, frá vöggu til
grafar, og meira en það, þættir úr sögu þorps og margra íbúanna.
Nafn bókarinnar getur litið út eins og greinarmerkjabrella, duttlungur
skálds, sem einu sinni var prentari. Fyrsti þátturinn lýsir Gvendi gamla, þegar
hann vaknar, „skælir sig framan í hinn nýrunna dag“, býst í fiskiróður. „Ilann
rær.“ Annar þátturinn er ævisagan, allt til þess er Gvendur eftir allar æsku-
raunir sínar í þorpinu og margra ára vist uppi í sveit er horfinn á fyrri stöðv-
ar, aftur setztur að í skúr og orðinn sjálfstæður útgerðarmaður, einn á báti.
Síðasti þátturinn hyrjar: „Og rær“ — skilur ekki við Gvend, fyrr en honum
hefur verið bjargað af kili, hann vafrar holdvotur, bauklaus og bátlaus út í
bylinn og frostið, innir af höndum síðustu skyldu sína við lífið og lesandann
með því að sálast, hverfur til upphafs síns, um leið og hann kallar á mömmu
sína út í myrkrið. Smellin uppistaða, tilfyndni--------En þessir svigar eru
reyndar rneira en greinarmerki. Allt mannlífið, fra þvi er barnið kemur utan
úr nóttinni og skælir sig fyrst framan í daginn, þangað til það hverfur aftur
út í nóttina og hrópar á upphaf sitt í andlátinu, er innan svona sviga. Ein-
staklingurinn er innan þeirra, rígbundinn þorpinu, umhverfinu og lífskjör-
unum, og þorpið er innan þeirra, háð sögu sinni og erfðavenjum. Þó að mótor-
bátarnir gelti á Rauðfirði hinum megin við fjallið, er þeim ekki greiður gangur
gegnum svigana um Blávík fremur en skúrdreng með ýmiss konar blundandi
hæfileika er út úr umkomuleysi sínu og hjárænuskap. Blindi maðurinn, sem
þegar á miðjum aldri er umlokinn myrkrinu, er sú mannveran í þorpinu, sem
helzt grillir eitthvað frá sér. Þegar Gvendur gamli á síðustu göngu sinni hrifs-
ar tókhakskyllinn af Blinza og biður hann aldrei þrífast, er hann loks kominn
nærri því takmarki mannlífsins að verða sjálfur að umhverfi og örlögum
annarra.
Sumt í bókinni mun þykja ýkjukennt, t. d. aðför þorpsbúa að galdramann-
inum Blinza með bókabrennu, barsmíð og hýðingum. Er þetta ekki eins og
væri verið að grauta saman 17. öldinni og okkar eigin mótorbáta, lýðfrelsis
og íramfaraöld og gera úr því staðleysu og tímaleysu? Hvers konar mara úr
forneskju treður höfundinn, svo að hann talar óráð upp úr svefninum? En
við skulum hafa dálitla biðlund. Hver veit, nema skáldið sé þarna ekki síður
8