Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Side 26

88
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
í nágrenni fossins, og höfðum orð á að þeir bárðdælir mundu varla
gera sér of háar hugmyndir um sannsögli Gretlu, og hafa fossinn í
Eyardalsá daglega fyrir augum. Bárðdælíngurinn svaraði að því færi
fjarri að fossinn fældi þá frá að trúa Grettis sögu, gæti hann vel hafa
fallið með öðrum hætti í þann tíð er Grettir stakk sér í hann ofan. Og
með þessari einföldu skynsamlegu athugun var bjólfskviðuþætti Grettis
sögu, sem svo er nefndur, lyft í hæðir trúanleikans, flagðabústaðnum,
jötninum og öllu saman.
Vestrá Mýrum átti ég tal við mann fæddan og uppalinn í nágrenni
Hítarár, greindan vel og uppfræddan sem best má verða um öll almenn
efni, um margt raunar miklu betur en sá var er við hann ræddi. í
Grettis sögu segir frá því að þeir Grettir og Björn hítdælakappi „lögð-
ust í einu eftir allri Hítará ofanfrá vatni og út til sjávar“, sem næst
þrjátíu og þriggja kílómetra leið. Hver maður sem nokkuð geingur
meðfram Hítará sér þó fljótt að áin er næsta grunn, alstaðar væð og
ekki á sund nema í hyljum, fellur ýmist á klöppum eða eyrum, en sum-
staðar verða flúðir og fossar. Ég segi nú við þennan mann: þið mýra-
menn sem kunnastir eruð Hítará hafið líklega aungva oftrú á því sem
höfundur Grettis sögu segir um sund, hvorki í einum né öðrum stað,
úr því þar stendur að þeir Björn og Grettir hafi lagst ofaneftir Hítará
þrjátíu og þrjá kílómetra frá upptökum til sjávar.
Maðurinn svaraði: Áin getur orðið feikna mikil í vetrarleysíngum.
Þannig mundi þessi greindi og vel menti maður naumast hafa svar-
að til um neitt annað málefni sem á górna hefði borið milli okkar.
Þetta er það sem ég kalla trúarlega afstöðu gagnvart Gretti. Menn trúa
bókinni betur en því sem þeir vita af sjálfsreynslu, trúa gegn skilníng-
arvitum sínum og skynsemi, trúa að bergi halli þennan veg ef það
stendur í bókinni, þó þeir sjái með augunum að því hallar á hinn
veginn.
2. Ætterni útilegumanna.
Sögur vorar illar og góðar eru fullar af minjum fornra yrkisefna og
þjóðtrúar kynstofnsins eldri íslandsbygð, bæði þegar þær segja æfin-
týri og eins þegar þær leitast við að hafa á sér blæ raunsæinnar, í þeim
úir og grúir af hugmyndum norrænnar huldutrúar, anímisma, um þjóð
er búi „í“ jörðu en ekki „á“, jarðbúa sem svo nefnast, risa, tröll, flögð,