Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Síða 45

LÍTIL SAMANTEKT UM ÚTILEGUMENN
107
Mynd sú af Gretti sem dregin er í Gretlu er vissulega jafnfjarri því
að vera eindregin tröllasaga einsog hinu að vera kátleg fræði þesskon-
ar sem gretluhöfundur lýsir bókmentalegum undanfara hennar, Grettis-
færslu hinni útsköfnu. Þó mynd sú er grettishöfundur dregur sé þann-
ig nær veruleikanum en persónur úr goðsögnum eða hreinni þjóðtrú
gerir það hana í aungvu frábrugðna ýmsum öðrum sögum okkar, og
mörgum þeim bestu, sem eftir nútímaskilníngi eru öfgafullar þjóð-
sögur sagðar af raunsæi íslenskra þrettándualdarmanna; hinsvegar
óþarft að taka fram að sú raunsæi á lítt eða ekki skylt við raunvísi þá,
empírismann, sem liggur til grundvallar skáldsagnagerð nútímans. Bók-
mentir þessar, íslenskar fornsögur, eru samdar af gófuðum miðalda-
mönnum á örlagatíð í íslensku þjóðlífi, tímum ekki ósvipuðum þeim
sem við lifum á nú, þegar purkunarlausir valdamenn eru að svíkja
landið í hendur útlendum aðiljum; og þær tjá, að vísu sem í skuggsjá
og ráðgátu, heilabrot aldarinnar um hin allradýpstu viðfángsefni mann-
legs lífs, oft með niðurbældri ástríðu, frosnum trega, á máli þar sem
tárið er kallað hagl, en brosið boðar hermdarverk, svo aldrei síðar hafa
í íslenskum bókmentum verið tekin jafn djúpstæð viðfángsefni lil jafn
skáldlegrar meðferðar.
En meðþví þessari ritgerð var fremur ætlað að fjalla um bústaði
útilegumanna en skáldskap um útilegumenn skal ég nú flýta mér að
nálgast efnið aftur. Lítum fyrst á tvö grettisbæli, annað úr sögunni
sjálfri, bælið í Fagraskógarfjalli, hitt úr munnmælum sem eru vissu-
lega jafngóð þó þau hafi ekki komist á bók á fjórtándu öld, bælið í
Axarnúpi nyrðra. Stöðunum er báðum sameiginlegt að fólk umhverfis
þá í hvoru bygðarlaginu um sig efast ekki um að þetta séu sannveru-
legir grettisbústaðir.
Sagan um vist Grettis á þeim staðnum sem ég taldi fyr er á þá leið
að hann sest þar í ;,boru“ í fjallinu, — í Bjarnar sögu hítdælakappa
er boran reyndar kölluð „rauf“, sennilega af því höfundur þeirrar sögu
er of staðfróður til að taka boruna í mál. Fyrir boru þessa í fjallinu
tjaldar Grettir síðan gráum dúki svo hann sjáist síður af þjóðveginum
neðanundir, en ekki er þess getið hve mörg hundruð vaðmála skógar-
maðurinn hafi haft með sér til þessa nauðsynjaverks. Atvinnuháttum
hans er þannig lýst að hann hleypur uppi sauði fyrir augum bænda,
þrífur þá tvo og tvo og kastar forbrekkis svo þeir liggja í óviti, krækir