Tímarit Máls og menningar - 01.05.1953, Side 60

50
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ganga út í ljósið. Þess á milli eru ávíturnar látnar dynja á gestunum
sem komnir voru til að skemmta sér:
„Hafið þér ekki öll hlegið dátt að sögunni um Bakkabræður er
byggðu sér gluggalaust hús, byrgðu myrkrið inni? En situr það á yður
að hlæja svo dátt? Bakkabræður leituðust við að bera inn ljósið í húf-
um sínum. Þér sitjið róleg í myrkrinu.“
En hefur annars reynzt svo fjarstætt að láta sig dreyma um að Is-
lendingar eignuðust skáld á borð við Goethe?
Mér datt þessi prédikun í hug, og gróf hana upp, þegar ég las í bók
Halldórs Kiljans, Heiman ég fór, hina kröftugu ræðu sem önnur höf-
uðpersónan þar er látin flytja, en Halldór hélt raunverulega sjálfur yf-
ir bændum í Mosfellssveit, ég held í kirkju, þar sem hann býður gömlu
kynslóðinni beinum orðum ofan í gröfina til að víkja fyrir æskunni
sem komin er til að gera allt af nýju og leggja undir sig heiminn:
„Mætti sú stund koma að vér stæðum saman, hin únga þjóð, og
spryttum fíngrum að fulltrúum ellinnar, eignanna og réttindanna:
Kirkjugarðarnir standa opnir, þar getið þér eignast jörð, þar er föður-
íand yðar og heimil öll réttindi! gerið svo vel að stíga inn. Vér, hinir
úngu, höfum lagt undir oss heiminn!“
Og þó finnst mér sérílagi skipta hér máli að rifja upp nokkur orð
Steins Elliða er koma síðar lítið breytt hjá Halldóri í Alþýðubókinni:
„Það eru að renna upp nýir tímar, sagði hann. Hvar sem við lítum
birtir af nýjum degi. Orkan sem um aldaraðir hefur falist í þjóðar-
kjarnanum er að brjótast fram. Hafið þér tekið eftir eldinum sem ljóm-
ar í augum úngra Íslendínga, hamíngjan góð, er hann ekki tilbeiðslu-
verður? Vér erum nýrisin undan okinu og sé okinu þökk.“
Þessi brennandi eftirvænting sem hér lýsir sér er einmitt sú æska
sem mér er kunn. Þetta er æskan sjálf, hamingja hennar, hljómur og
litur, að finna öfl sér í brjósti til að endurnýja heiminn, eiga lífið
framundan, sjá fyrir sér nýja tíma; og hér liggja einmitt upptök þess
félags er fagnar nú tuttugu ára afmæli sínu.
Þegar þar er komið, fram yfir 1930, að félag ykkar er stofnað, hef-
ur áherzlan flutzt til hér heima, hún hvílir nú á orðinu róttækur í þjóð-
félagslegum skilningi, hugmyndirnar hafa leitað eitthvað áleiðis úr
skýjunum niður á jörðina. Kreppan er komin og þjóðfélagið lýsist fyr-
ir sjónum sem nýr veruleiki, og kenningar marxismans bregða birtu á