Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Side 107

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Side 107
Umsagnir um bœkur (mansöngur fyrstu rímu í Sörlarímum sann- ar að rímur hafa þá verið kveðnar í dansi, — hins vegar er ekki til beinn vitnisburður um að fornkvæði hafi verið danskvæði), síðan afmorskvæði og vikivakakvæði. Þegar farið er að skrifa upp fornkvæðin eftir iniðja 17du öld eru þau nefnd þessu nafni sem sýnir að þau eru þá dauð bókmennta- grein (og Jón Olafsson Indíafari sem um líkt leyti fæst við að þýða dönsk forn- kvæði, kveður þau undir rímnahætti en heldur þó viðlagi og ófullkomnu rimi bregður fyrir að hætti fornkvæða; sjá útg. Jóns Helgasonar, Isl. fornkvæði IV). Þeir sem þennan kveðskap fluttu með sér til íslands og hinir sem eftir líktu, hafa kært sig kollótta um álit íhaldssamra manna á þessum kvæðum, en svo fór að þau urðu að þoka af dansgólfinu fyrir rímum og vikivakakvæðum á rammri íslenzku með hljóðastafasetningu og skáldamáli, heitum og kenningum. En ávallt hafa einhverjir kunnað að fara með og syngja fornkvæði. Þeir Jón Sigurðsson og Grundtvig byrja fornkvæðaútgáfu sína á KvœSi af Olaji liljurós og taka fram að þetta kvæði sé enn meðal dáðustu og algengustu kvæða á ís- landi. Aliir þekkja lagið; það er og fornt, en Færeyingar eru nú taldir kunna betur rétta hljómfallið. Náskylt kvæði er til á tungum annarra Norðurlandaþjóða og þar kemur fram það sem vantar í íslenzkar upp- skriftir fyrr og síðar, að Ólafur liljurós lenti í þessum ósköpum daginn fyrir brúð- kaup sitt, og unnusta hans var ein þeirra þriggja sem dóu og jóru (eða voru lögS) í steinþró saman (tvær gerðir). Efni vikivakakvæða er mjög margbreyti- legt; mikið um ástir, bæði kveinstafir og kvennalof, ýmiskonar gamankvæði, háð og spé og stundum um nafngreinda menn, og sum allklúr. Sum bera með sér ólýsanlegan þokka, stundum angurværan. Onnur orka á lesandann með hraða, glaum og gleði. Og mörg eru kveðin af leikandi lipurð á skín- andi fallegri íslenzku. En í útgáfu ætlaðri almenningi mundi hreint ekki veita af að skýrðar væru kenningar (margar heldur en ekki snúnar) og auk þess ýmis fágæt orð. Eitt byrjar svo: Grés á grundar dróma geisar ferjan Oma nú úr nausti góma, ef nýtir þiljan Ijóma. (II 133). Ilér er um að ræða hið vandaðasta verk í alla staði, en á því er einn stór galli: út- gáfunni er skorinn of þröngur stakkur. Þeim, sem á annað borð kunna að meta þennan skáldskap, nægir ekki úrval, — jafnvel ekki stórt úrval. Mátt hefði taka öli fornkvæði (þó ekki væru prentaðar all- ar gerðir); það hefði líklega orðið mátu- legt í eitt bindi. Vikivakakvæði skipta hundruðum — 43 kvæði eru prentuð hér á 104 blaðsíðum og mætti gizka á að heildar- safn (500 kvæði?) kæmust fyrir í tveim 30 arka (480 bls.) bindum. Þá eru eftir leik- kvæði, afmorskvæði, þulur, margvíslegar stökur og kviðlingar (sem hér eru í úrvali), og má ætla því eitt stórt bindi, og síðast en ekki sízt — og þá er komið út fyrir þau mörk sem J. S. setti sinni útgáfu — hefði mátt óska sér eins bindis eða tveggja (lík- legra) með því efni (og þvílíku) sem prent- að er í safni Ólafs Davíðssonar (4. b. af ís- lenzkum gátum, skemmtunum, vikivökum og þulum, „íslenzkar þulur og þjóðkvæði"), þar sem eru sagnakvæði (Kötludraumur o. fl.), galdrar, grýlukvæði, þulur (fuglaþul- ur, barnagælur, ýkjukvæði, gamankvæði o. m. fl.). Hér eru þá komin að líkindum ein fimm stór bindi — og hefur þó ekki verið gjört ráð fyrir inngangi sem þyrfti að vera yfirgripsmikill. Mörgum mun nú þykja ærin heimtu- frekjan, — og ég veit vel að þvílík útgáfa 7 TMM 97
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.