Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Page 107

Umsagnir um bœkur
(mansöngur fyrstu rímu í Sörlarímum sann-
ar að rímur hafa þá verið kveðnar í dansi,
— hins vegar er ekki til beinn vitnisburður
um að fornkvæði hafi verið danskvæði),
síðan afmorskvæði og vikivakakvæði. Þegar
farið er að skrifa upp fornkvæðin eftir
iniðja 17du öld eru þau nefnd þessu nafni
sem sýnir að þau eru þá dauð bókmennta-
grein (og Jón Olafsson Indíafari sem um
líkt leyti fæst við að þýða dönsk forn-
kvæði, kveður þau undir rímnahætti en
heldur þó viðlagi og ófullkomnu rimi
bregður fyrir að hætti fornkvæða; sjá útg.
Jóns Helgasonar, Isl. fornkvæði IV).
Þeir sem þennan kveðskap fluttu með
sér til íslands og hinir sem eftir líktu, hafa
kært sig kollótta um álit íhaldssamra
manna á þessum kvæðum, en svo fór að þau
urðu að þoka af dansgólfinu fyrir rímum
og vikivakakvæðum á rammri íslenzku með
hljóðastafasetningu og skáldamáli, heitum
og kenningum. En ávallt hafa einhverjir
kunnað að fara með og syngja fornkvæði.
Þeir Jón Sigurðsson og Grundtvig byrja
fornkvæðaútgáfu sína á KvœSi af Olaji
liljurós og taka fram að þetta kvæði sé enn
meðal dáðustu og algengustu kvæða á ís-
landi. Aliir þekkja lagið; það er og fornt,
en Færeyingar eru nú taldir kunna betur
rétta hljómfallið. Náskylt kvæði er til á
tungum annarra Norðurlandaþjóða og þar
kemur fram það sem vantar í íslenzkar upp-
skriftir fyrr og síðar, að Ólafur liljurós
lenti í þessum ósköpum daginn fyrir brúð-
kaup sitt, og unnusta hans var ein þeirra
þriggja sem dóu og jóru (eða voru lögS) í
steinþró saman (tvær gerðir).
Efni vikivakakvæða er mjög margbreyti-
legt; mikið um ástir, bæði kveinstafir og
kvennalof, ýmiskonar gamankvæði, háð og
spé og stundum um nafngreinda menn, og
sum allklúr. Sum bera með sér ólýsanlegan
þokka, stundum angurværan. Onnur orka á
lesandann með hraða, glaum og gleði. Og
mörg eru kveðin af leikandi lipurð á skín-
andi fallegri íslenzku. En í útgáfu ætlaðri
almenningi mundi hreint ekki veita af að
skýrðar væru kenningar (margar heldur en
ekki snúnar) og auk þess ýmis fágæt orð.
Eitt byrjar svo:
Grés á grundar dróma
geisar ferjan Oma
nú úr nausti góma,
ef nýtir þiljan Ijóma.
(II 133).
Ilér er um að ræða hið vandaðasta verk
í alla staði, en á því er einn stór galli: út-
gáfunni er skorinn of þröngur stakkur.
Þeim, sem á annað borð kunna að meta
þennan skáldskap, nægir ekki úrval, —
jafnvel ekki stórt úrval. Mátt hefði taka
öli fornkvæði (þó ekki væru prentaðar all-
ar gerðir); það hefði líklega orðið mátu-
legt í eitt bindi. Vikivakakvæði skipta
hundruðum — 43 kvæði eru prentuð hér á
104 blaðsíðum og mætti gizka á að heildar-
safn (500 kvæði?) kæmust fyrir í tveim 30
arka (480 bls.) bindum. Þá eru eftir leik-
kvæði, afmorskvæði, þulur, margvíslegar
stökur og kviðlingar (sem hér eru í úrvali),
og má ætla því eitt stórt bindi, og síðast en
ekki sízt — og þá er komið út fyrir þau
mörk sem J. S. setti sinni útgáfu — hefði
mátt óska sér eins bindis eða tveggja (lík-
legra) með því efni (og þvílíku) sem prent-
að er í safni Ólafs Davíðssonar (4. b. af ís-
lenzkum gátum, skemmtunum, vikivökum
og þulum, „íslenzkar þulur og þjóðkvæði"),
þar sem eru sagnakvæði (Kötludraumur o.
fl.), galdrar, grýlukvæði, þulur (fuglaþul-
ur, barnagælur, ýkjukvæði, gamankvæði o.
m. fl.). Hér eru þá komin að líkindum ein
fimm stór bindi — og hefur þó ekki verið
gjört ráð fyrir inngangi sem þyrfti að vera
yfirgripsmikill.
Mörgum mun nú þykja ærin heimtu-
frekjan, — og ég veit vel að þvílík útgáfa
7 TMM
97