Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Blaðsíða 25

Kalt stríð
einkum á árunum fyrir fermingu, hafið hann lesið fornsögurnar bóka mest,
og þær höfðu haft djúp og varanleg áhrif á hugmyndir hans um siSgæSi og
manndóm. Mikill þótti honum munurinn á mönnum biflíunnar, sem rifu hár
sitt og klæSi oft af litlu tilefni, og hinum stilltu þrekmönnum fornsagnanna.
Og aldrei var meiri ljómi um söguhetjur hans en þegar þær mættu dauSa
sínum meS fullkomnu æSruleysi og ró. Til dæmis ÞormóSur Kolbrúnarskáld.
ESa SkarphéSinn. Þessi gæfusnauSi maSur kunni aS verSa þannig viS dauSa
sínum, aS heilli þjóS varS uppörvun aS og sálubót í raunum, sem ekki sá
fram úr. ESa Þórir jökull. Upp skal á kjöl klífa ... HöfSu þessir menn
kannski átt viS að stríða sama veikleika og hann? Ef svo var, voru þeir menn
aS meiri aS ná samt slíku valdi á sjálfum sér. Vissulega var þeim nauðsyn
aS eiga hetjulund í hinni hörðu lífsbaráttu, en þeir hófu þá nauðsyn líka í
æðra veldi, gerðu hana aS dygS, lífshugsjón öllu æðri. Var ekki sú hugsjón
jafntímabær meS öllum kynslóðum? ÞaS verður aldrei mikil reisn yfir mann-
inum fyrir mátt beina hans og vöðva einna saman. En hvaS um hann sjálfan?
HafSi hann lagt rækt viS þá dygS forfeðra sinna, sem hann hafði dáðst svo
mikiS aS í æsku? Víst ekki. Hann hafði fylgt tíðarandanum í því aS beita
athygli sinni og kröftum aS því — reyndar meS litlum árangri — aS afla
efnislegra verðmæta, þeirra, sem mölur og ryS grandar. Hann hafSi smátt
og smátt tamiS sér þá lífsvenju, reyndar án þess að hugsa í alvöru út í þaS,
aS kjósa jafnan þann kostinn, sem hagkvæmastur var í svipinn, en láta skeika
aS sköpuðu um framhaldiS. ÞaS þýddi, hvaS hann snerti, fj árhagslegan
ávinning, í smáum mæli auðvitað, eða gerði honum fært aS sneiða hj á óþæg-
indum. ÖSrum færði þetta viðhorf fljóttekinn gróða, aðstöðu, frama, allt
eftir markmiðum þeirra og getu. Samkvæmt ríkjandi skoSun var þetta skyn-
samlegt viðhorf og raunhæft, hiS eina, sem samboðiS var 20. aldar mönnum.
Hann hafði látiS þrúgast út á þessa braut fremur en hann gengi hana af sann-
færingu, og hinar frumstæðu siðgæSishugmyndir, sem aS einu leyti eru und-
irrót slíks lífsviShorfs, en aS öSru afleiSing, hafSi hann í rauninni aldrei til-
einkaS sér. En þrátt fyrir þaS aS hann var óspilltur í hugskoti sínu, var þessi
ævi, fullorðinsár hans öll, sízt góður undirbúningur undir aS mæta því, sem
nú hafði aS höndum boriS. Hann hugleiddi einnig, hvort hinn bitri sársauki,
sem hann hafði kennt fyrir skemmstu, mundi ekki eiga rót sína aS rekja til
þess, hversu hann hafði vanrækt aS búa sig undir örlög sín.
Þegar hann ráfaði nú götu úr götu, stefnulítiS eins og sá, sem varla veit,
hvort hann á nokkurt erindi í einn stað fremur en annan, tók hann allt í einu
eftir því, aS hann skynjaði borgarskarkalann öðruvísi en vant var. Hann rann
263