Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Blaðsíða 56

Timarit Máls og menningar
„Fjarstæða! Óhugsandi!“
Þráinn horfði á hann og endurtók orð hans seinlega: „Fjarstæða, óhugs-
andi. Segðu mér eitt: heyrirðu ekki tómahljóðið í þessum upphrópunum þín-
um? Er það einhver fjarstæða, eitthvað óhugsandi, að eitt minnsta þjóðar-
ríki í heimi geti dáið út? Þú veizt líklega eins vel og ég, að í sögunni getur á
öllum tímum um þjóðir, sumar stórar, sem dóu út, týndust. Á okkar tímum
eru tugir og hundruð þjóðarbrota út um allar jarðir, flest mörgum sinnum
fjölmennari en íslendingar, sem aðeins bíða dauða síns, sum hver af þeirri
ástæðu fyrst og fremst, að þeim þykir ekki taka því að vera til. Hugmyndin
um það, að þjóð geti dáið út, ætti annars ekki að vera sérlega fjarlæg okkur
íslendingum. Við mættum muna það, að rétt á næstu grösum við okkur dó
út lítið, blómlegt þjóðfélag, afsprengi okkar eigin þjóðfélags. Það gengur
svona stundum: Fyrst kelur toppinn, og síðan fer stofninn.
Það má vel vera, að atvikin hagi svo til, að þetta Velferðarbandalag verði
ekki annað en stundarbóla. En spurningin á eftir að koma upp oftsinnis á
komandi tímum, þessi hjákátlega samvizkuspurning: Þykir þjóðinni það
ómaksins vert að vera til? Það verður bent á, að tiltekin efnahagsleg verkefni
séu ofviða svo fámennri og févana þjóð sem íslendingum. Og það verður
ennfremur gerð grein fyrir því, að sökum þessa getuleysis verði íslendingum
ekki kleift að veita sér jafngóð lífskjör og aðrar þjóðir hafa. Síðan byrjar
prósentureikningurinn, og það verður sýnt í tölum, hverju munar. Og síðan
verður spurt: Góðir íslendingar, ætlið þið að taka á ykkur þetta óhagræði
einungis af tryggð við úreltar hugmyndir um sjálfsforræði smáþjóða? Það
væri mikil og óleyfileg bjartsýni að gera ráð fyrir, að svarið verði alltaf já-
kvætt. Þjóð, sem orðin er samdauna andrúmslofti velferðarríkisins, þess þjóð-
félags, þar sem hagræðing, bæði tæknileg og andleg, er æðsta boðorðið, þar
sem mönnum er kennt frá blautu barnsbeini að meta allt eftir fj árhagslegum
ávinningi og velja í hverju máli þá leið, sem minnsta áreynslu kostar, sú
þjóð hlýtur fyrr eða síðar að svara eins og maðurinn í þjóðsögunni: Sjaldan
hef ég flotinu neitað.“
Þráinn þagnaði. Hann hafði í rauninni lokið því, sem hann vildi sagt hafa.
En hann var orðinn heitur og var aftur byrjaður, áður en varði:
„Ég veit, hvað þú munt segja: Þetta er einhliða. Það koma alltaf fram
heilbrigð öfl. Ég segi: Má vel vera. En það verður um seinan. Og það á engu
síður við um þjóðir en einstaklinga, að það er of seint að iðrast eftir dauð-
ann.“
294