Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar
Keltar, svo og, hvort íslenzkar fombók-
menntir séu sér-íslenzkar eða að verulegu
leyti norskar.
Um langt skeið ltafa hinar Norðurlanda-
þjóðirnar lagt mikla stund á að eigna sér
íslenzkar fornbókmenntir, einkum þó Norð-
menn, enda telja margir þeirra Snorra
Sturluson fremstan allra norskra rithöf-
unda og halda því mjög á lofti. En þar sem
enginn vafi er á um þjóðerni Snorra, verða
Norðmenn að eigna sér alla Islendinga til
þess að koma því heim og saman, að hann
haíi verið norskur.
Höfundur ofannefnds rits er auðsjáan-
lega mjög vel að sér í norrænni sögu og
fornbókmenntum og virðist gjörþekkja
skoðanir fræðimanna á uppruna íslend-
inga og fornbókmennta þeirra. Fjallar ritið
aðallega um kenningar helztu fræðimanna
um þessi efni.
Höfundur hefur mál sitt með því að taka
til meðferðar spurninguna um það, hvaðan
landnámsmennimir hafi komið, en það at-
riði er í raun og veru ekki mikið deilumál,
þar sem langflestir eru á þeirri skoðun, að
mikill meiri hluti þeirra hafi komið frá
Noregi og að Landnáma og íslendingabók
séu traustustu heimildirnar um það efni.
Helzt hefur menn greint á um hlutfallið
milli keltneskra og norrænna manna meðal
landnámsmanna og þá jafnframt um mikil-
vægi keltneskra áhrifa á íslenzkar fornbók-
menntir.
Lengi hefur verið mikill skoðanamunur
meðal fræðimanna um uppruna íslenzkra
fornbókmennta. Því hefur verið haldið
fram, að þær væru sér-íslenzkar, norskar,
samnorrænar eða jafnvel samgermanskar.
Hafa fræðimenn hverrar þjóðar urn sig lagt
hið mesta kapp á að eigna þær sinni þjóð.
Er það staðreynd að fjöldi norðurlandabúa
utan íslands lítur þann dag í dag á ís-
lenzkar fornbókmenntir sem norrænar eða
norskar bókmenntir.
Kenning sú, er Barði Guðmundsson setti
fram um uppruna íslendinga og íslenzkra
bókmennta, er í flestu mjög sérstæð og frá-
brugðin öllum þeim kenningum, sem komið
hafa fram um það efni. Hann telur ættir
þær, er forystu höfðu um landnámið og
mestu eða öllu réðu um þjóðskipulag ís-
lendinga í upphafi, hafa verið afkomendur
Herúla, norrænnar þjóðar, er öldum saman
dvaldist suður í Evrópu á þjóðflutninga-
tímanum, en nokkur hluti hennar sneri aft-
ur til Norðurlanda í upphafi 6. aldar. Taldi
Barði að nokkrum kynslóðum áður en land-
nám hófst á íslandi hefði nokkur hluti
þessa þjóðarbrots setzt að í Vestur-Noregi.
Iíinn nafnkunni norski fornminjafræð-
ingur Hákon Shetelig hefur fært gild rök
að því að þjóðflutningaþjóðir hafi setzt að
í strandhéruðum Suður- og Vestur-Noregs
á tímabilinu frá þjóðflutningum til víkinga-
aldar og nefnir Hörða og Rygi meðal þeirra.
Ifann minnir einnig á heimkomu Herúla til
Norðurlanda þótt ekkert fullyrði hann um
aðsetursstaði þeirra þar.
Barði telur, að höfðingjar af þjóðar-
broti Herúla hafi veitt Haraldi hárfagra
mesta mótspyrnu er hann lagði Noreg und-
ir sig, og að þeir hafi eftir ósigurinn í Haf-
ursfirði stokkið úr landi og orðið forystu-
menn um landnám á íslandi. Eitt helzta
einkenni á menningu þessa þjóðarbrotshafi
verið skáldmenntir en uppruni hennar og
þróun með Herúlum standi í nánu sam-
bandi við trúarbrögð þeirra, frjósemisdýrk-
un, Freysdýrkun.
Hallvard Mageröy er í öllum aðalatrið-
um á öndverðum meiði við þessa kenningu
Barða og er að sjálfsögðu ekkert við það
að athuga. En sá ljóður er á, að þótt kenn-
ing Barða sé tekin til meðferðar og gagn-
rýnd, er gefin af henni mjög ófullkomin
mynd. Lesandi, sem ekki þekkir rit Barða
„Uppruni íslendinga“ getur ekki af riti
Mageröys gert sér neina viðhlítandi grein
368