Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
hanri hefur fyrir lífið. Þetta hljómar sjálfsagt undarlega, því að oftast líta
menn á dauðann einungis sem hið algera neikvæði lífsins. Og hvernig getur
hann þá haft nokkurt gildi fyrir það í jákvæðri merkingu?
Eg var víst ekki hár í loftinu, þegar ég gerði mér grein fyrir því, að dauð-
inn mundi eiga við mig erindi fyrr eða síðar. Ég man eftir, hvað það gat
sett að mér nístandi hroll, þegar ég gekk fram á dauðan fugl eða dautt lamb
úti á víðavangi. Það er mikið á manninn lagt, að honum skuli þannig vera
áskapað að vita fyrir örlög sín allt frá bernsku. Það er í rauninni ótrúlegt, að
hann skuli geta afborið þá vitneskju, að vitund hans eigi eftir að slokkna,
sjálfsvera hans að þurrkast út, líkami hans, sem virðist svo óaðskiljanlegur
lduti af persónuleika hans, eigi eftir að leysast upp í frumefni sín, hverfa til
jarðarinnar.
Dauðinn gerir líf mannsins að harmsögulegu hlutskipti. En þó að tilveran
sýnist miskunnarlaus, á hún þó tiltæk sín náðarmeðul. Þegar barnið horfir í
fyrsta sinn fram á örlög sín skelfingu lostið, skín í næstu andrá djörfung i
augum þess sprottin af hugboði um það, að harmsagan eigi í sér fólgna sigur-
von, að dauðinn sé ekki tortímingin einber, hvað sem hann annars kunni að
vera. Þessi tilhneiging, meira eða minna óljós, að ætla dauðanum eitthvert
jákvætt hlutverk, líta með nokkrum hætti á hann sem þátt i sköpunarverkinu
sjálfu, virðist vera manninum í blóð borin og hirtist í viðbrögðum hans
óháð öllum trúarbrögðum og heimsskoðunum.
Eigi að síður er það og verður ævinlega mesta raun mannsins að standa
andspænis endalokum sínum í þessum heimi. Og það er löng leið frá fyrstu
skelfingu barnsins til þess friðar, sem er sigurlaun þess, er tamið hefur ótt-
ann í brjósti sér á hinni hinztu göngu. Hér er ég þá kominn að spurningunni,
sem sækir svo mikið á mig upp á síðkastið, sem sé þeirri, hvort lífið sé ekki
fyrst og fremst undirbúningur undir dauðann. Fyrir tíu eða tuttugu árum
hefði mér kannski fundizt þessi spurning fráleit, en nú, í þeim sporum, þar
sem ég stend, finnst mér engin spurning eðlilegri. Því að nú þegar ég á að-
eins fá spor óstigin í þessu lífi, finnst mér enginn hlutur ótrúlegri en sá, að
tilveru minni sé að ljúka. Ég er gagntekinn af því hugboði, þeirri sannfær-
ingu eða hvað við eigum að kalla það, að líf vort á þessari jörð sé þáttur í
einhverri víðtækari tilveru og að það sé ekki sama, hvernig þessu lífi er lifað.
Ég hef verið að hugsa um lífið sem undirbúning að dauðanum. En ef sá
undirbúningur er í því fólginn að efla siðferðisstyrk, þroska skilning, auka
yfirsýn, mundi þá ekki jafnframt vandfundin betri þjónusta við lífið? Og um
leið og einstaklingurinn leggur þannig rækt við sjálfan sig, er hann einnig
312