Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Blaðsíða 64

Tímarit Aláls og menningar
„Ekki spyr ég að hugulseminni,“ sagði Valur, „og get ég svo sem hengt
gripinn upp, en engu lofa ég um það, hvor hliðin muni snúa fram. En varð-
andi hina andlegu spekt, sakna ég þess ekkert, þó að ég hafi lítiö af henni.
Mér nægir hinn jarðlegi skilningur, kann sem sagt bezt við að standa báðum
fótum á jörðinni.“
Jarl þóttist nú hafa fengiö tilvalið skotmark, því að hann hafði yndi af
orðahnippingum, og sagði í dálítið ögrandi tón:
„Sælir eru fátækir í anda, því að þeir munu guðsríki erfa, var einu sinni
sagt. Nú á tímurn mundi þurfa að hafa þann fyrirvara, að sá erfðaréttur væri
því skilyrði bundinn, að þessi sérstaka íátækt væri ekki upphafin í tölu
dyggða.“
Vaiur hugsaði málið andartak, en sagði síðan hógværlega:
„Ég verð víst að reyna að taka upp hanzkann fyrir minn tíma, úr því þú
kaslar honum svona beint í andlitið á mér. Það er rétt hjá þér, að nútíminn
hefur tilhneigingu til að taka þennan svokallaða anda með varasemi og hefja
liann ekki til skýjanna. Þetta held ég, að sé einn af stórum kostum okkar
samtíðar. Við lifum á blómaöld vísindanna og höfum betri tök á því en áður
að styðja skoðanir okkar og niðurstöÖur vísindalegum prófunum. Af því
leiöir, að nútímamönnum þykir minna lil koma þeirra opinberana andans,
sem menn fiska upp úr djúpi hugskotsins og eru eitt í dag og annað á morg-
un. Og allur þessi heilaspuni, sem á liönum öldum kristallaðist í ótal hug-
myndakerfum, hefur alltaf verið plága á hinum óbreytta, normala manni.
Hann hefur fyllt kollinn á honum af hindurvitnum, haldið honum í endalaus-
um ótta og vanmáttarkennd, leitt yfir hann kúgun og narrað hann út í styrj-
aldir. Að mínu viti er það einmitt eitt af markmiðum velferðarríkis nútímans
að leysa ahnenning undan þessari plágu. Og um leið er hann leystur frá allri
þjónustuskyldu við höfunda og formælendur hugmyndakerfanna, séníin, hina
langskólagengnu, þennan aðal, sem alþýðu manna hefur verið forskrifað að
líta upp til allt fram á þennan dag að kalla. Ég man til dæmis vel eftir því,
hve faðir minn, sem aldrei kom á skólabekk, umgekkst embættismenn af mik-
illi varúð og allt að því ótta og hversu sárt hann fann til þess að hafa ekki
gengið menntaveginn. Nú geta hins vegar ég og mínir likar kinnroðalaust
staðið uppi í hárinu á latínugránum og andansmönnum eins og Jarli Braga-
syni.“
Jarl rak upp hrossahlátur:
„Já, rétturinn til að halda fram röngu máli er einmitt einn af liinum stóru
sigurvinningum nútímans! Jæja, þetta var nú sem sagt um andanu, séníin og
302