Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Qupperneq 7

Bernskuminningar
á einn stað víðsvegar að af landinu og með ólíka reynslu í farteskinu hlýtur að
verða viss gerjun, viss æsingur og spenna í loftinu, og við getum slegið því föstu
að það hafi ekki verið amlóðaháttur að yfirgefa sveitina heldur löngun til að taka
þátt í uppbyggingu, vera með þar sem ævintýrið var að gerast. En flestum va,
þetta sárt. Það er mikil reynsla fyrir eina þjóð að vera fleygt inní nútímann; fyrir
hvern einstakling er það dramatísk reynsla. Þetta hlaut skáldsagan að túlka.
Við ámælum þeirri kynslóð raunsæismanna sem komu á eftir Halldóri
Laxness fyrir að sýna Reykjavík sem Babýlonshóruna, ævinlega út frá sjónar-
horni fróms og heilbrigðs sveitapilts sem er kannski að berjast vonlausri baráttu
við að bjarga ástvinu sinni úr hjásetunum undan varalitsnotkun eða stórfelldri
áfengisnautn. Okkur þykir myndin að vonum fáránleg sem dregin er upp af
borginni okkar þar sem flestir voru víst bara að puða við að koma sér upp húsi
og ísskáp. En gleymum því ekki að hér var verið á stílfærðan hátt að túlk;
raunverulegan harmleik, sársaukann sem fylgír því að rífa sig upp með rótum og
fara á stað þar sem maður mun kannski aldrei festa yndi, en verður samt að fara
til því um annað er ekki að ræða. Þetta var svo hrikaleg reynsla að skáldsagna-
höfundar, sem kannski voru sjálfir úr sveit, hlutu að einblína á hana, hlutu að
freistast til að útmála hana sem átakanlegast, draga sem skýrast fram andstæðu
sveitar og borgar. Gleymum því heldur ekki að menn óttuðust með réttu um
íslenskt þjóðerni þegar hér var amerískur her sem fór að vinna að því á
markvissan hátt að leggja þessa þjóð undir sig í menningariegum efnum með
sjónvarpsútsendingum. Það kom einfaldlega í hlut þessarar kynslóðar rithöf-
unda að gera þessari reynslu skil.
Um leið skildu þeir eftir sig skarð. Þeir létu undir höfuð leggjast að lýsa því
hvernig þeim reiddi af sem fluttu hingað ætt og óðul, hvað gerðist eftir flutning-
inn var einfaldlega allt önnur saga. Þeir Indriði G. og Ólafur Jóhann hafa að vísu
báðir skrifað bækur úr Reykjavík, en notast við sjónarhorn uppflosnaðs manns
utan af landi, persónur þeirra koma úr góðu samfélagi en feigu. Ragnar
Sigurðsson í bók Indriða G. Þorsteinssonar 79 af stöðinni á ekki um neitt að
velja nema fara aftur heim, en ferst á leiðinni. Síðan hafa bækur Indriða haft
norðlenskan vettvang. Myndin sem Ólafur Jóhann Sigurðsson, dregur upp af
Páli Jónssyni í Reykjavík er af vansælum heiðurspilti í vargaklóm og mynd hans
af reykvísku lífi, í Hreiðrinu og bálkinum um Pál, er mjög afmörkuð, takmark-
ast við ákveðinn þjóðfélagshóp, ef ekki hreinlega ákveðið hverfi í bænum — í
Hreiðrinu eina grónustu götu bæjarins þar sem kirkjugarðurinn stendur
reyndar — hann lætur öðrum eftir að lýsa alþýðufólki sem fyllti ný hverfi á
þessum árum.
Og hér koma bernskuminningarnar til. Þegar kom fram á síðasta áratug var
mjög lýst eftir raunsæju reykjavíkursögunni, og Reykjavík fylltist af nýjum
rithöfundum sem kepptust við að skrifa hana af slíku kappi að engu var líkara en
nóbelsverðlaun væru í húfi. Flestir brugðust ungir höfundar við kröfunni með
því að skrifa félagslegar ádeilubækur um samtíð: kjör iðnverkakvenna, spilling
133