Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 32

og hægt er. Clover segir að „hvort sem eigi
að skýra samsetningu sagna sem afrakstur
sjálfstæðrar þróunar frá latínulærdómi eða
beina eftirlíkingu af [frönskum] rómönsum
í lausu máli, eða sem blöndu af þessu
tvennu, þá sé aðalatriðið skýrt: hún er hluti
af almennri evrópskri þróun á tólftu og
þrettándu öld“ (bls. 188). Framarlega í bók-
inni er fullyrt að „helstu niðurstöðurnar fá-
ist með neikvæðum ályktunum: ef hin
marglofaða bygging Islendingasagna bygg-
ir á fyrirmyndum í lærdómsritum og á sér
hliðstæðu í frönskum samtímarómönsum
þá getur hún ekki verið hluti af munnlegri
arfleifð“ (bls. 17).
Clover færir rök fyrir sérlega sterkum
tengslum franskra rómansa við íslendinga-
sögur. Sú hugmynd erekki ný að líkindi séu
með sögum og rómönsum. Á þriðja áratug
þessarar aldar hélt danski bókmenntafræð-
ingurinn Paul V. Rubow því fram að upp-
runa Islendingasagna mætti rekja til
franskra rómansa á þjóðtungunni. í „Den
islandske familieroman“ skrifaði Rubow,
staðfastur bókfestumaður, þetta: „Eins og
aðrar miðaldabókmenntir barst rómansan
norður um Evrópu frá Frakklandi sem er
almenn uppspretta allra menntaðra hug-
mynda á miðöldum eftir árið 1000.“29 í
augum Rubows hafði árið 1226 afgerandi
þýðingu fyrir tilurð fornsagna. Það ár þýddi
maður að nafni bróðir Róbert söguna af
Tristani á norrænu við hirð Hákonar Hákon-
arsonar, Noregskonungs.20
Rubow áleit að bróðir Róbert væri „að
öllum líkindum upphafsmaður norrænna
skemmtibókmennta í lausu máli. Eftir þetta
var hið mikla framlag Norðurlandabúa til
sögu rómönsunnar að breyta rómantískum
hirðkvæðum í raunsæislegar, þjóðlegar
lausamálssögur.“31 Á þriðja áratugnum
blöstu óyfirstíganleg vandamál við þessari
kenningu, engu síður en nú á dögum. í
fyrsta lagi er hugmynd Rubows um yfir-
burði franskra bókmennta óverjandi. Og
það sem er meira um vert þá veltur kenning-
in um mikilvægi franskra rómansa á þýð-
ingarmiklum tímaþætti: þegar Tristrams
saga kom fyrst fram í Noregi 1226 var ritun
Islendinga sagna þegar í fullum gangi og
hafði verið svo í marga áratugi, jafnvel allt
að hálfri öld.32 Ennfremur eru einu eigin-
legu líkindi rómansa og íslendingasagna
þau að í báðum má stundum finna langar og
flóknar lausamálssögur. Rómönsur og Is-
lendingasögur eru ólíkar í næstum öllum
atriðum. SirGawain í fjórðungsdómum Al-
þingis er nánast jafn óhugsandi og Snorri
goði í leit að gralnum helga.
Á tólftu og þrettándu öld víkkaði sjón-
deildarhringur menntunar íslendinga og
þeir urðu fyrir áhrifum af króníkum, róm-
önsum, heilagra manna sögum og öðrum
þáttum latneskrar menningar. Það er eitt að
rannsaka þessi mikilvægu áhrif en annað að
gera ráð fyrir því að áður en þessir nýju
menntastraumar bárust til landsins á tólftu
og þrettándu öld hafi íslendingum ekki
dottið í hug að segja nákvæmar sögur af
flóknum lagadeilum bænda og goða. Það
kemur ekki fram mikil virðing fyrir al-
mennri mannlegri greind dugandi miðalda-
manna þegar menn halda að í meira en tvær
aldir áður en ritmenning kom til hafi ís-
lendingar ekki getað sagt hver öðrum ná-
kvæmar sögur af deilumálum. Einarðir
bókfestumenn eins og Rubow og Clover líta
fram hjá því að flestar Islendingasögur
segja frá málefnum sem voru hluti af
ákvarðanatöku í þjóðfélaginu, svo sem öfl-
un virðingar og auðæfa, viðhaldi jafnvægis
milli metnaðar og sæmdar, bótum fyrir
móðganir og áverka, og myndun og við-
haldi samtryggingarkerfis manna á meðal.
Til að styrkja forsendur sínar tekur Clover
fram samjöfnun sem var algeng um alda-
mótin og gerir ráð fyrir að munnlegt form
jafngildi náttúrulegu eða krónólógísku
formi og að bóklegt form hljóti jafnframt að
vera tilbúið og margbrotið — þ.e. frásögn
30
TMM 1990:2