Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Page 43

Viðar Hreinsson
Hetjur og fífl úr Hrafnistu
Fornaldarsögur Noröurlanda hafa lengi veriö skoöaðar sem stööluö og
hefðbundin grein og hafa þær verið taldar fremur ómerkilegur skáld-
skapur. í þessari grein eru skoðaðar nokkrar fornaldarsögur sem taldar
eru frá 13. og 14. öld, og er sýnt fram á aö tvær þeirra, Örvar-Odds saga
og Áns saga bogsveigis, rjúfa hefðbundna ramma greinarinnar. Áns saga
er til dæmis glaðhlakkaleg skopstæling á hinu hefðbundna efni og um leið
hvöss satíra. Báðar þessar sögur hafa að dómi höfundarins verulegt
bókmenntagildi.
„Sá sem ekki kann að Ijúga, þekkir ekki
sannleikann.“' Þessum orðum Nietzsches
má snúa upp á frásagnarlistina. Sá sem
ekki kann að brjóta leikreglur hennar,
kann ekki að segja sögu. Höfundur smíðar
söguheim og tekur mið af hefðbundnum
reglum um umhverfi, íbúa, samfélag og
lífsskilyrði. Til að gera góða sögu þarf
þekkingu á lögmálum frásagna, innsæi í
athafnirmannaog hugsanir, auk kunnáttu
til að skipa þessum þáttum niður í sögu
þannig að til staðar sé tilfinning fyrir sam-
hengi og heild. Góð saga er þaulhugsuð
samh'æfing. Hver einstakur atburður er
liður í söguheild sem stjórnast af ótal öfl-
um sem takast á: gerendum, þolendum,
markmiðum, aðferðum og aðstæðum.
Góð saga krefst ákveðinnar skáldskapar-
eða söguvitundar, sem getur leikið með
möguleikana og brotið reglurnar. Slíkar
sögur vinna gegn föstum munstrum og
endumýja hefðir.
Við segjum sögur til þess að átta okkur
á tilverunni. Sögurnar birta athafnir
manna í samhengi, með upphafi, miðju og
endi, samhengið felur í sér tilgang og
markmið athafnanna. Sögur spegla því
viðleitni okkar til að finna tilgang með
athöfnum okkar. Slíkt inntak mannlegrar
tilveru rúmast ekki í einfaldri rás atburða
sem hneppt er í þröngar skorður form-
gerðar og hefða. Formgerð sagna segir
aðeins hálfan sannleika. Galdurinn felst í
því að gæða sögur lífi og inntaki, ljá at-
burðum og persónum víðtæka og marg-
ræða merkingu sem gengur þvert á beina
TMM 1990:2
41