Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Side 52

þeim sjálfum, lætur þá hitta sjálfa sig fyrir
eins og í dæminu hér að framan. Hann sér
fyrir þá ætlun Ingjalds konungs að drepa
bræður sína í bardaga og grípur fram fyrir
hendurnar á honum með því að gera það
fyrir hann. Fyrir þann greiða uppsker
hann fjandskap konungs. Hann hefur ögr-
að konungi með hallardyraatriðinu, en
síðar móðgar hann konung svo gróflega
að fjandskapurinn gengur brjálsemi næst.
Það gerist eftir bardagann; þá kemur fyrr-
nefndur Ketill á bóndabæ með eina af
örvum Ans í hendi. Hann lætur drýginda-
lega, þykist vera An og hyggst nauðga
bóndadóttur. Það er svo sett spaugilega á
svið þegar An kemur þangað sjálfur. Þá
þykir heimamönnum nóg um ánóttan ána-
gang, en bjóða honum þó að vera. Ketill
verður að gjalti, en An býðst til að lækna
hann af kvenseminni:
Hann tók nú lyrg honum ok lét hann
skurka út ok kvað vísu:
„Þat munt finna,
er þú flór mokar,
at þú eigi ert
Án bogsveigir;
þú ert brauðsveigir
heldr en bogsveigir,
ostasveigir
en álmsveigir.“
Hann batt hann ok rak af honum hárit
ok bar í tjöru ok mælti, at svá skyldi
hverr fljúga sem fjaðraðr væri. Hann
stakk úr honum annat augat, síðan
geldi hann hann. Eftir það leysti hann
hann ok fekk honum tvá stafi, — „en
ek mun taka við skeyti mínu.“
Án mælti: „Þat kalla menn konungs
gersemi, ef nokkut er annars afbragð.
En þér er nú brugðit nokkut, ok því
sendi ek þik nú svá búinn Ingjaldi kon-
ungi, ok geld ek honum þik fyrir annan
bróður sinn, hvé nær sem fyrir annan
er goldit.“
Ketill leitar til skipanna ok sagði
konungi, ok báru honum vitni stafir
hans, at hann var stirðr orðinn, en sjón
var sögu ríkari um augu hans ok eistu,
at á burt var hvárttveggja.
„Afhendr ertu mér,“ sagði konungr
ok rak hann á burt frá sér. (383)
Vísa Áns er ein af nokkrum fáránlegum
vísum hans, sem sannarlega hæfa efninu.
Móðgunin við konung felst í grófum um-
snúningi á þeirri hefð að færa konungum
gersemar sem bera af öllu öðru. Því er
þveröfugt farið með Ketil ræfilinn, það
vantar heldur betur upp á hann. Þetta er
táknræn gelding á konunginum, enda
verður honum orðfall og reynir hann af
vanmætti að hefna hneisunnar það sem
eftir er ævinnar.
Þannig lýkur sögunni. Sögumaður hef-
ur það vald yfir sögu sinni og frásagnar-
aðferð, að hann getur með dyggri aðstoð
Áns afhjúpað þær hugmyndir sem felast í
hefðinni, t.d. hetjuhugsjónina. Táknræn
gelding á konungi sýnir hversu afstæð
gildi eins og höfðingjahollusta í raun eru.
Sagan stefnir þar í móti mannlegum
breyskleika, eins og kemur fram í sögu-
lok, þegar Án hæðist að fylkiskonung-
dómi, með það í huga að farið var að hilla
undir Harald hárfagra. Þá segir Án: „Ok
er betra at gæta sinnar sæmdar en at setj-
ast í hæra stað ok þaðan minnkast“ (402).
Kannski er þetta staðfesting á lagskipt-
ingu samfélagsins, en sagan hefur þó svo
sannarlega tekið sér rétt til að draga hina
hæstu niður í svaðið.
Formgerð sögunnar eða atburðarás eru
í samræmi við sagnahefðina. Hetja er
kynnt og vex upp í föðurgarði, hleypir
50
TMM 1990:2