Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 57

Það skiptir sem sé ekki máli, þótt kenn-
ingar Gísla um eddukvæðin standist ekki
gagnrýni, því með þessu vopni sínu getur
hann vísað umyrðalaust á bug kenningum
fyrri fræðimanna, þeim vandamálum sem
þeir veltu fyrir sér og jafnvel heilli fræði-
grein (handritafræðinni), og á sama hátt er
hann búinn að afgreiða fyrirfram hvaða
mótrök sem fram kunna að koma. Þannig fá
lesendur „ádrepunnar" að vita að „munn-
lega kenningin“ er rétt, af því að Gísli segir
að hún sé „ríkjandi", og ef einhver vefengir
hana stafar það af „fáfræði" og „fordóm-
um“. Þau vandamál sem fyrri fræðimenn
veltu fyrir sér og passa ekki við kokka-
bækur Gísla „eru ekki á dagskrá", kenning-
ar þeirra um Völuspá eru að engu hafandi
af því að Gísli er búinn að úrskurða að þeir
hafi stuðst við blandaðan texta, og ef haldið
er áfram að ræða þetta er það „nátttrölla-
umræða“. Ef einhver lætur sér ekki segjast
og kemur samt með aðfinnslur við kenning-
ar Gísla, er einfalt að afgreiða slíkt: „þær
eru ekki lengur til umræðu."
Astæðan fyrir því að ég eyði rúmi í að
draga þetta saman er sú, að mér virðist Gísli
ekki einn um þessa afstöðu: svipuð við-
brögð hef ég rekist á víðar, þótt það kunni
að vera sjaldgæfara að þau gægist jafn skýrt
fram á prenti. Hér er kannske leyfilegt að
koma með skilgreiningu Karls Poppers: ef
kenning er þannig úr garði gerð, að hún
hefur fyrirfram svör við öllum andmælum,
svo ekki er hægt að vefengja hana, flokkast
hún ekki lengur undir vísindi. Með slíkri
röksemdafærslu er sem sagt komið út fyrir
alla fræðilega umræðu. Hvað sem þessari
skilgreiiiingu líður má að minnsta kosti
fullyrða að málin eru ekki svona einföld,
þegar maður heldur fram nýrri kenningu er
ekki hægt að skjóta sér undan því með ein-
hverri patentlausn að ræða aðrar kenningar
og önnur viðhorf. En ég ætla að láta öðrum
eftir að íhuga þetta frekar, og gæti því staðið
hér amen eftir efninu. En þar sem þessi
umræða hefur mjög snúist um kenningar
sem slíkar langar mig samt til að auka þessi
skrif lítið eitt með skýru og ákveðnu dæmi
sem ætti að geta varpað ljósi á ýmsar hliðar
málsins.
5. Ýmir og neind
í Konungsbók er þriðja vísa Völuspár á
þessa leið, og fylgja langflestir útgefendur
þeim texta:
Ár var alda,
þar er Ýmir byggði,
vara sandur né sær
né svalar unnir,
jörð fannst æva
né upphiminn,
gap var ginnunga
en gras hvergi.
Svo vill til að í hinu handriti Völuspár,
Hauksbók, er vísan eins, en í Snorra-Eddu,
þar sem hún kemur einnig fyrir, er hún í
dálítið annarri mynd. Fyrir utan smávægi-
legar breytingar á neitunarorðum sem
skipta í rauninni litlu máli („eigi“ fyrir
„æva“ og „ekki“ fyrir „hvergi“, þó ekki í
öllum handritum) er önnur ljóðlínan allt
öðru vísi. Upphafið var þar á þessa leið:
Ár var alda
það er ekki var.
Ef við tækjum nú kenningar Gísla alvar-
lega, yrðum við að álykta, að þarna hafi
tveir kvæðamenn, sem voru að impróvisera
frammi fyrir áheyrendum með því að styðj-
ast við einhvern efnisþráð og raða á hann
föstum formúlum, spunnið upp mjög keim-
líkar vísur: sjö ljóðlínur af átta eru næstum
eins. Með aðferðum Gísla, sem vill skýra
einkenni eddukvæðanna hvers um sig út frá
þeim áheyrendum sem það var impróviser-
að fyrir, gætum við síðan gert grein fyrir
TMM 1990:2
55