Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Page 69

til dæmis á írlandi til foma og meðal Kelta
á dögum Sesars, kenni nemendum að varð-
veita orðrétta texta á munnlegu stigi. Slík
kennsla tryggir þó ekki áreiðanleik varð-
veislunnar því að textinn er hvergi til nema
í huga mannanna og ef ágreiningur kemur
upp um hver sé hin rétta gerð þá er ekki
hægt að kveða upp úr um hver hafi rétt fyrir
sér. Talað orð fer bara einu sinni út í Ioftið
og verður aldrei endurheimt fremur en liðin
ár. Þetta grundvallaratriði í sambandi við
munnlega geymd getur vafist fyrir mörgum
sem eru vanir því að geta farið í bókaskáp-
inn ef þeir eru óvissir um texta tiltekinna
kvæða.
Oft hættir mönnum til að gefa sér þá
röngu forsendu að formúlukennd kvæði
sem menn eiga hægt með að kveða af munni
fram án þess að um orðrétta endurtekningu
sé að ræða þurfi endilega að vera einföld og
léleg. Lord og fleiri munnmenntafræði-
menn hafa lagt mikla áherslu á að eyða
þessum misskilningi enda geta lifandi
kvæði úr munnlegri geymd bæði verið
margslungin og persónuleg þótt enginn
einn höfundur hafi sest niður og ort þau í
einrúmi. í munnlegri hefð, eins og Lord
lýsir henni, setur hver kvæðamaður mark
sitt á það efni sem hann flytur um leið og
hann styðst við fastmótuð frásagnarmunst-
ur og formúlur. Besta dæmið um þetta úr
safni þeirra Parrys er munnlegt kvæði upp
á 12,311 línur (álíka langt og Ódysseifs-
kviða), kveðið af Avdo Medjedovic árið
1935 og gefið út með enskri þýðingu árið
1974.4 Enda þótt það sé ekki fyllilega sam-
bærilegt við Hómerskviður að sögn kunn-
ugra þá mun það þó vera harla gott. Það er
til dæmis langt frá því að vera vélrænn
formúluuppspuni eins og menn gætu haldið
að óathuguðu máli og er jafnframt eitt
helsta sönnunargagn Lords fyrir því að
Hómerskviður hefðu a.m.k. getað orðið til
með svipuðum hætti og kvæði júgóslavn-
esku sagnasöngvaranna.
Samspil munnlegrar menningar
og ritmenningar
Á undanförnum áratug hafa fræðimenn
mjög beint rannsóknum sínum að millistig-
inu milli munnlegrar menningar og rit-
menningar og samspilinu þar á milli. Leitað
hefur verið að skáldum úr munnlegri menn-
ingu sem hafa líka lært að lesa og skrifa og
reynt hefur verið að finna út hvernig þeim
reiðir af við að koma sínum munnlegu sög-
um og kvæðum á pappír. Sjálfur hefur Lord
endurskoðað þann kafla í bók sinni sem
fjallar um þetta atriði og telur sig nú geta
bent á mann sem var einmitt á þessu vand-
fundna millistigi.5 Áður hafði hann ekkert
dæmi um að þjálfaður kvæðamaður úr
munnlegri hefð gæti sest niður og skrifað
með sama árangri og í munnlegum flutn-
ingi. Þrátt fyrir miklar rannsóknir og um-
ræðu er ferlið á milli menningarheimanna
tveggja þó ekki upplýst og því langt frá því
að vera jafn einfalt og blátt áfram eins við
gætum haldið. Okkur finnst til dæmis „lík-
legt“ að maður geti skrifað niður það sem
hann kann hvort eð er eins og við getum
skrifað „Yfir kaldan eyðisand . . .“ ef við
kunnum vísuna utan að. Skráning munn-
legra kvæða er því miður ekki svona vanda-
laus og til skilningsauka má benda á að þeir
sem eiga gott með að segja sögu til skemmt-
unar geta ekki endilega sest niður og skrifað
hana svo að vel sé. Við skrifpúltið skortir
þá aðalatriði góðrar sögu: stemmningu, til-
efni og áheyrendur.
Munnmenntir og Völuspá
Fylgismenn munnlegu kenningingarinnar
gera ekki ráð fyrir því að forn kvæði eins og
Völuspá hafi komist beint og vandræða-
laust á skinn úrmunnlegum flutningi. Áður
en hljóðupptökutækni nútímans kom til var
ógjömingur fyrir skrifara að skrá orðrétt
kvæði eins og þau sem voru í munnlegri
geymd júgóslavnesku kvæðamannanna.
TMM 1990:2
67