Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Page 80

erfðaþættina endarím, léttleika og söng-
leika í kynlegt blandið. Rímur voru frá
öndverðu sungnar og einnig er talið að
dansað hafi verið eftir þeim, en það mun
þó fljótt hafa lagst af og varð ekki annar
dans eftir en sá eini sanni íslenski dans,
hinn sérstæði setdans sem aldrei hefur átt
sér annað nafn en það, að sagt er að menn
rói fram í gráðið. Einnig tók söngurinn
brátt að þróast í þetta sem kallað er að
kveða og sumir skilgreina sem hálfsöng,
einskonar millistig milli lestrar og söngs.
Síðast en ekki síst skal þess getið að
frásagnarlistin og uppfræðingarhneigðin
voru frá upphafi snar þáttur í þessum
mikla pottrétti sem þarna var að verða til.
Eins og allir vita eru rímur frásagnarljóð
og reyndar bundnar sagnahefðinni svo
sterkum böndum frá upphafi að þær urðu
aldrei sjálfstæð bókmenntagrein í þeim
skilningi að spunnar væru upp nýjar frum-
samdar frásagnir, heldur voru rímurnar
alla tíð einskonar þjónustugrein við þær
frásagnir sem til voru fyrir, skráðar eða
prentaðar. Rímur voru ortar upp úr eldri
sögum og bókum hvort sem þar var um að
ræða konungasögur, Islendingasögur,
riddara- og skemmtisögur, síðari tíma
rómana og reyfara, eða bók bóka, sjálfa
Biblíuna. Þær fylgdu í kjölfarið rétt eins
og kvikmynd verður gjarna til á vorum
dögum út frá vellukkaðri skáldsögu. Rím-
urnar taka þannig ekki bara við kveð-
skaparhefðinni heldur einnig við hinni
bóklegu frásagnarlist. Þetta á sér eflaust
margar skýringar. Nefna má til dæmis fá-
tækt og bókaleysi og myrkrið í baðstof-
unum og svo er ekki víst að allir Islend-
ingar hafi alltaf verið jafn læsir og við
viljum helst trúa.
Rímurnar þróuðust auðvitað í aldanna
rás. Föst skipan komst á sjálft formið.
Rímur, fleiri eða færri eftir ástæðum,
standa saman í flokki; hver ríma hefst á
mansöng þar sem skáldinu gefst tækifæri
til hverskyns hugleiðinga, óháð sjálfri
frásögninni og er skipt um bragarhátt við
hverja rímu innan sama flokks. Bragar-
hættirnir þróuðust einnig, tóku breyting-
um og skipuðust brátt í nokkra fasta
grunnflokka, en einkum fjölgaði þó af-
brigðum út frá vissum, gefnum grundvall-
arreglum, og að minnsta kosti á vissum
tímaskeiðum varð sú tilhneiging gjama
ríkjandi að hættir yrðu sem allra flókn-
astir.
En það sem er þó athyglisverðast og
gengur eins og rauður þráður í gegnum
þessar rímnaaldir eru þó vinsældir rímn-
anna, þær voru blátt áfram helsti
skemmti- og fjölmiðill þjóðarinnar gegn-
um allar þessar aldir, eins og yfirgengi-
legur fjöldi handrita þeirra og eftirrita á
Rímur voru blátt áfram helsti
skemmti- og fjölmiðill þjóð-
arinnar gegnum allar þessar
aldir . . .
bókasöfnum staðfestir. Þær stæður telja
flestir lítt árennilegar og hefur því ekki
nema örlítið brot af þeim verið kannað,
hvað þá gefið út.
Ég hef farið hratt yfir þessa sögu og nú
skulum við því ímynda okkur að við séum
stödd á fjórða áratug nítjándu aldar.
Rímnahefðin er enn í góðu gengi, að
minnsta kosti hvað magn og vinsældir
snertir meðal alþýðu manna, en það er

78
TMM 1990:2