Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 95

áttu skáldin að veita „myndbrjótum" vís-
indanna viðnám. í stað þess urðu þau
myndbrjótar af harðsvíruðustu gerð. En
kannski höfum við á þessari öld hörga-
spilla brotið helsti margar myndir. Ef til
vill er kominn tími til að tjasla sumum
myndanna saman aftur.
Eg hef í þessari grein leitast við að tína
saman brotin af einni þessara mynda,
mynd sem sýnir listgildi sem ekki er ríg-
bundið smekk, sögu og samfélagi.
En listin upplýsir hjörtun, því hún er
ljós heimsins.
1. Til dæmis Peter Winch: The Idea of a Social
Science and its Relations to Philosophy. Lond-
on 1958, bls. 80-83.
2. Thomas S. Kuhn: Structure of Scientific
Revolutions. 2. ed. Chicago 1970.
3. Ludwig Wittgenstein: Lectures and Conversat-
ions on Aesthetics, Psychology and Religious
Belief. Ed. C. Barrett. Oxford 1966, bls. 3.
4. G.E. Moore: „Wittgenstein’s Lectures in 1930-
33.“ í Harold Osborne (ed.): Aesthetics. Ox-
ford 1972, bls. 87-88.
5. Thomas S. Kuhn: „Objectivity, Value Judgment
and Theory Choice.” I The Essential Tension.
Chicago 1977, bls. 320-340. — Ég tek það
skýrt fram að ég er ekki endilega Kuhn-sinni í
vísindaheimspeki. Satt best að segja er ég lítt
hrifinn af hneigð hans til afstæðishyggju. En
beita má kenningum hans á listasögu með góð-
um árangri.
6. Sjálfdæmissinni (súbjektífisti) er sá maður
nefndur sem telur að allt verðmætamat sé öld-
ungis huglægt, háð geðþótta hvers og eins.
Hann lítur svo á að ekki sé hægt að færa skyn-
samleg rök fyrir listastefnum. Mikilvægt er að
hafa í huga að það er bitamunur en ekki fjár á
sjálfdæmis- og afstæðishyggju. Báðar stefnur
hafna því að til séu listræn eða siðferðisleg
algildi. Sjálfdæmissinninn telur listmat afstætt
við geðþótta hvers og eins, afstæðissinninn
selur samfélögum og tímaskeiðum sjálfdæmi.
Það kemur út á eitt hvort menn leggja áherslu
á að listasmekkur eigi sér félagslegar orsakir
eða sé háður geðþótta; í báðum tilvikum er
listmatið skilyrt (kontingent), það hefurekkert
sjálfstætt gildi.
7. Ágæta vörn fyrir raunspekina má finna í bóka
A.J. Ayers, Language, Truth and Logic. Lond-
on 1937.
8. Einar Benediktsson: Fákar. Ljóðasafn. Hafnar-
firði 1979.
9. Djuna Barnes: Nattskog. (Þýðing úr ensku).
Osló 1989, bls. 81 og 113.
10. „Röklegar kvaðir" kallast á ensku „logical
commitments". Hugsum okkur tvær setningar,
p og q; q Ieiðir röklega af p. Ef við trúum p
tökum við á okkur þá röklegu kvöð að trúa q
líka.
11. Öm Ólafsson: „Bókmenntatúlkanir." í Tímariti
Máls og menningar 1989:1, bls. 5-10.
12. Jiirgen Habermas: „Questions and Counter-
questions". í Richard J. Bernstein (ritstj.):
Hahermas and Modernity. Cambridge og Ox-
ford 1985, bls. 203.
13. Paul Feyerabend: Against Method. London
1975 (repr. 1978), bls. 13.
14. JUrgen Habermas: Theorie des kommunika-
tiven Handelns. Band 1. Frankfurt 1981, bls.
228-234 og víðar.
15. Kant leit reyndar svo á að fegurðin væri tákn
gæskunnarþannig að hann vill ekki rjúfa tengsl
lista og siðferðis alveg. K.E. Lögstrup: Kants
œstetik. Köbenhavn 1965, bls. 52. Friedrich
Schiller: „Uberdas Patetische." Úrval í norskri
þýðingu í Kittang, Eide, Aarseth (ritstjórar):
Teorier om diktekunsten fra Platon til Gold-
mann. Oslo 1970.
16. Charles Baudelaire: Úr formála að þýðingu á
E.A. Poe. í Kittang, Eide, Aarseth 1970 (sbr.
nmgr. 15), bls. 154.
17. Samsvörunarsinninn segir að staðhæfing sé þá
aðeins sönn að hún samsvari staðreyndum. En
heimspekingurinn Peirce benti á að við getum
aðeins lýst samsvörun staðhæfíngar og staö-
reynda með öðrum staðhæfingum, við erum
læst inni í járnbúri málsins. Sjá JUrgen Haber-
mas: „Wahrheitsteorien." I Vorstudien und Er-
ganzungen zur Theorie des kommunikativen
Handelns. Frankfurt am Main 1984, bls. 133.
18. Ekki má ofmeta hæfni okkar til að myndgera
kenningar sfgildrar eðlisfræði, það er strangt
tekið rangt að segja að heimsmyndin hafi „orð-
TMM 1990:2
93