Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Síða 134

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Síða 134
SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÚTTIR vegar orðið tamt að nota móderne um nútímann, sem er víðara hugtak en samtíminn. Það eru áhöld um það innan heimspekinnar hvernig við tíma- setjum upphaf nútíma. í list- og bókmenntaíræði er módernismi talinn heíjast á síðari hluta 19. aldar með tilkomu byltingarkenndra framfara á sviði vísinda og iðnframleiðslu, sem höfðu áhrif á samfélagsgerð, tíðaranda og hugarfar. I heimspekinni er venja að telja nútímann hefjast ekki síðar en á 18. öld með tilkomu hinnar heimspekilegu upplýsingar. Ritgerð Kants „Svar við spurningunni: Hvað er upplýsing?“ er frá síðari hluta þessa tímabils. Franskir forverar hans eru t.d. Montesquieu, Voltaire og Diderot, en þeir áttu drýgstan þátt í mótun lýðræðishugsjóna þeirra sem urðu aflvaki ffönsku byltingarinnar. Ritgerð Kants er skrifuð fimm árum fyrir frönsku byltinguna. Nálægð Kants við lýðræðisþróunina sem byltingin hratt af stokkunum, og sú staðreynd að þessi þróun á sér stað um það leyti sem bylt- ingarkenndar vísindafr amfarir 19. aldar eru í aðsigi, fær Foucault einmitt til að lýsa ritgerð Kants sem nokkurs konar stofnskrá nútímans.5 Sem sögulegt tímabil er upplýsingin tímabil skynsemi. Sögulegar og menningarlegar forsendur hennar eru umbreyting hefðarsamfélags í nú- tímasamfélag. Upplýsingin er ákall um að hugsa sjálfur, og ekki láta hefðar- vald kónga eða kennivald kirkjunnar hugsa fyrir sig. „Sapere aude“ eða hafðu hugrekki til að nota eigið hyggjuvit án handleiðslu annarra eru slag- orðin sem Kant tileinkaði upplýsingunni. Upplýsingarhugmynd Kants byggir á trú á skynsemi mannsins og á að unnt sé að fínna skynsamlega lausn mála, sem geti verið algild, gilt fýrir alla og í öllum aðstæðum. Það á bæði við um siðferðisviðmið þau sem Kant setti fram á grundvelli alhæfmgarreglu skilyrðislausa skylduboðsins sem og þekkingarviðmið ffæðilegs eðlis er hann útfærði í Gagnrýni hreinnar skyn- semi. Það er einkum tvennt í skynsemishyggju Kants sem verður að ásteyt- ingarsteini síðari skynsemisgagnrýni. Þekkingarfræðileg og siðferðileg viðmið Kants eiga að fela í sér algera nauðsyn án tillits til þess farvegs eða miðils sem þau fara um eða þeirra aðstæðna sem þau eru staðsett í. Algildis- hugmynd hans er ennffemur einsleit (homogen) því hún gerir ráð fyrir möguleika einhlítrar niðurstöðu skynsamlegrar yfirvegunar.6 En áður en ég vík frekar að póstmódernískri gagnrýni á kantíska skynsem- ishyggju er ástæða til að fara nokkrum orðum um kenningar Lyotards um póstmódernisma, en það má segja að bók hans „La condition postmoderne“ frá 1979 hafi hleypt umræðunni innan heimspekinnar af stokkunum. í grein sem Lyotard skrifaði árið 1982, „Svar við spurningunni: Hvað er póst- módern?“ er skírskotun til greinar Kants auðsæ. í því liggur fólgin vísbend- ing um hve Lyotard tengir sig hinni kantísku hefð sem lítur á upplýsingu og nútíma sem samstofna fyrirbæri. Fyrir Lyotard er póstmóderne framhald 132 www. mm. ís TMM 1998:3
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.