Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 134

RITDÓMAR
því með ólíkindum að Oddur og Solveig
hafi einungis óttast það illt sem aðrir
gátu valdið þeim: eins og aðrir dauðlegir
menn hlutu þau að vera að langmestu
leyti föst innan ramma síns tíma, blýföst
í viðhorfum og reglum sem brutu í bág
við tilfmningar þeirra og máttlítil til að
hefja sig upp fyrir slík rök. Það er lítið
sannfærandi að eigna þeim einhverja
rómantíska uppreisn (sbr. bls. 73) á
þeim tíma þegar upplýsingin hafði varla
borist til íslands enn og því síður hrær-
ingar af því tagi sem kenndar eru við gust
og greddu („Sturm und Drang“): flækj-
an hlaut að vera öðruvísi og fýrir því
þurfti höfundur að gera grein.
Lýsingar höfundar á bakgrunninum
að sögu Odds og Solveigar, sem sé aldar-
fari á 18. öld, eru oft með ágætum, og
stundum mun meira sannfærandi en
sjálf sagan. Þannig fær Iesandinn góða
mynd af Hólastað sem er í mestu niður-
níðslu, þótt Gísli biskup sé að byggja
dómkirkju úr steini. Einnig kemur
nokkuð við sögu alláberandi þáttur
mannlífs þessa tíma: rosalegir drykkju-
siðir heldri manna, sem virðast hafa litið
á það sem e.k. stöðutákn að vera slomp-
fullir sýknt og heilagt. Höfundur gefur til
kynna vissar hliðar siðferðisins með því
að flétta inn í söguna dulsmál sem hægt
er að lesa út úr öðrum heimildum um
þennan tíma, og þannig mætti telja
áfram. Það er vafalaust sparðatínsla að
taka það fram, en eitthvað verða nöldur-
seggir að hafa fyrir stafni, að einstaka
sinnum spillir ónákvæmni í orðanotkun
þegar lærðir menn eru látnir uppljúka
sínum munni. Þannig er meistari Hálf-
dán látinn segja (bls. 75): „Þann fýrsta
kalender oktobris ...“. En nú vill svo til
að „kalendae" er latneska heitið á fyrsta
degi hvers mánaðar, þannig að hér er um
að ræða tvítekningu. Á þessum tíma
hefði lærður maður getað sagt „kalendis
octobribus“. Latnesku orðin „faustum,
felix, fortunamque sit“, sem lögð eru í
munn Gísla biskup (bls. 94), eru úr lagi
færð, þarna hefði átt að standa „fortuna-
tumque“ og auk þess falla orðin hálf-
klaufalega inn í samhengið á íslensku.
Svo finnst mér það undarlegt að prestur
skuli vitna í Lúkasarguðspjall og kalla
það „pistil“ (bls. 119), því eitt er guð-
spjall og annað pistill. Loks særir setn-
ingin „hann er blindur í sínum pietas"
(bls 125) máltilfmningu mína, þar sem
„pietas" er kvenkyns (og lærður maður
hefði auk þess beygt það: „hann er blind-
ur í sinni pietate"). En hver skeytir um
slíkt nú á dögum?
Einar Már Jónsson
„Það að lifa er að setja
tæting saman“
Guðbergur Bergsson, Faðir og móðir og dul-
magn bernskunnar. Skáldævisaga. I bindi.
Forlagið 1997, 320 bls.
Að skálda ævi sína
í raun er ekki margt í formlegum ein-
kennum sem skilur nákvæmlega að
skáldsögur og sjálfsævisögur. Það eina
sem leiðir lesandann að samningi við
höfund um viðmið og væntingar um
sannleiksgildi verksins er titillinn eða
undirtitillinn. Þegar okkur lesendum er
sagt að hér sé á ferð ævisaga verða kröfur
okkar til textans aðrar en ef um skáld-
sögu væri að ræða og þegar höfundur,
sögumaður og aðalpersóna er sá hinn
sami leitum við að annars konar trú-
verðugleika en þeim sem felst í skáld-
sögum. Með því að nefna bók sína
„skáldævisögu" hefur Guðbergur Bergs-
son því í Faðir og móðir og dulmagn
bernskunnar á snjallan hátt ruglað
aðeins hinum hefðbundnu eftirvænt-
ingum lesandans, ekki einungis með því
að tilkynna að hér verði skáldað um ævi
hans (sem reyndar má segja að sé óhjá-
kvæmileg afleiðing þess að skrifa um
sjálfan sig), heldur vísar undirtitillinn
132
TMM 1998:4