Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Side 174
Armann Jakobsson
sér. Af dæmigerðu ósjálfstæði ber Páll málið undir Sæmund, bróður sinn, sem
ræður honum að hafast ekki að með þessum orðum: „Einhlítir gerðust Norð-
lendingar at um kör sitt. Beri þeir nú ábyrgð fyrir, hvé verðr.“ Síðan skýtur
byskup á stefnu með sonum Gissurar Hallssonar, Þorvaldi, Halli og Magn-
úsi, og þeir fallast á að leggjast ekki gegn þessu kjöri.3 Guðmundur fer utan
og er vígður byskup á Hólum. Þar með rennur byskupsstóllinn hávaðalaust
úr greipum valdaklíkunnar í kringum Haukdæli og Oddaverja.
Þessi frásögn hefur varðveist á einum stað, í Prestssögu Guðmundar góða
sem tekin er upp í tvær elstu sögur af Guðmundi.4 Ekki er laust við að hún
sé fjandsamleg í garð Gissurar Hallssonar og viðleitni hans til að ná Hólastól
undir son sinn. Pálssaga byskups er hins vegar á öðru máli. Þar er hvergi
nefnd viðleitni til að gera Magnús Gissurarson að Hólabyskupi en mikillar
andúðar gætir í garð Guðmundar. Hann þykir „stirður og stríður" og fjármál
Hólastaðar í óefni. Guðmundar nýtur Iítillar samúðar þegar segir frá deilum
hans við norðlenska höfðingja sem upp úr sauð í Víðinesbardaga og Hólabar-
daga, er sakaður um óbilgirni sem er fáheyrt í Ijósi þess að hann er starfs-
bróðir Páls.5
Pálssaga er augljóslega hliðholl fyrrnefndri valdaklíku og er ekkert að fela
það. Páll er kosinn „að ráði Halls Gissurarsonar" og fyrsta verk hans er að
bjóða Gissuri Hallssyni að búa áfram í Skálholti en þangað flutti hann á dög-
um Þorláks.6 Síðar í sögunni eru sömu menn hvað eftir annað nefndir í veisl-
um Páls og í ráðum með honum um hvaðeina: Jón Loftsson, faðir hans, bræð-
ur hans, Sæmundur og Ormur, Gissur Hallsson og synir hans þrír, Hallur, Þor-
valdur og Magnús, og Brandur Sæmundarson Hólabyskup, forveri Guð-
mundar.7 8 Samkvœmt Pálssögu er íslensku samfélagi stjórnað af fámennum
hópi höfðingja með byskupinn í miðju. Páll er eins konar konungur í ríki sínu,
3 Sama rit, 156-7.
4 Jón Jóhannesson. Um Sturlunga sögu. Sturlunga saga II. Jón Jóhannesson, Kristján Eld-
jám og Magnús Finnbogason sáu um útgáfuna. Rvík 1946, xxvii.
5 Páls saga byskups. Byskupa sQgur 2. Jón Helgason gaf út. Editiones Amamagnæanæ.
Series A. vol. 13,2. Khöfn 1978, 421 og 428-30. Samræming stafsetningar er á ábyrgð
greinarhöfundar. Um mikilvægi samskipta annarra kirkjuhöfðingja við Pál byskup í Páls
sögu hef ég áður fjallað (Ástvinur Guðs. Páls saga byskups í ljósi helgisagnahefðar. And-
vari (nýr fl. 35) 1995, 126-42).
6 Samarit, 411.
7 Sama rit, 414, 418, 420 og 433-4.
8 Ármann Jakobsson. Nokkur orð um hugmyndir íslendinga um konungsvald fyrir 1262.
Samtíðarsögur. Forprent. Níunda alþjóðlega fornsagnaþingið. Akureyri 31.7.-6.8. 1994.
Rvík 1994, 38-9. Einnig: Ármann Jakobsson. Ástvinur Guðs. Líkingin á milli byskups og
konungs á sér raunar ýmsar hliðstæður á miðöldum (Michael Wilks. The Problem ofSover-
eignty in the Later Middle Ages. The Papal Monarchy with Augustinus Tripumphus and
172